Ægir - 01.09.1997, Qupperneq 31

SAMLEIÐ MEÐ ÍSLENSKUM SJÁVARÚTVEGI
Frá síldarárunum á Siglufirði. Hlaðinn bátur við bryggju.
Mynd: Jón& Vigfús/Minjasafiiið á Akureyri
og olli þar hvort tveggja, versnandi
efnahagsástand og ótryggt stjórnmála-
ástand í helstu markaðslöndunum,
jafnframt því sem samkeppni harðnaði
af hendi annarra saltfiskframleiðenda,
einkum Norðmanna og Nýfundna-
lendinga. Átti ástandið á þessum
mörkuðum þó enn eftir að versna á 4.
áratugnum.
Þegar kom fram um miðjan 3. ára-
tuginn virtist sjávarútvegurinn vera að
sigla út úr verstu erfiðleikunum en á
árunum 1924 og 1925 fór afli vaxandi
og verð hækkandi á flestum mikilvæg-
ustu mörkuðum íslendinga. Þá dundi
hins vegar ný ógæfa yfir, að þessu
sinni búin til í stjórnarráðinu.
Árið 1925 var gengi íslensku krón-
unnar hækkað og varð það til þess að
verðmæti útflutningsafurða, ekki síst
saltsíldar af vertíðinni 1925, varð mikl-
um mun minna en ella. Það olli mörg-
um útvegsmönnum miklum eriðleik-
um og sums staðar urðu mörg stór út-
gerðarfyrirtæki gjaldþrota á árunum
1926 og 1927, en önnur börðust í
bökkum. í kjölfarið hófust víðtæk af-
skipti ríkisvaldsins af málefnum sjávar-
útvegsins og héldu áfram allt fram á
síðustu ár. Um 1930 tók svo áhrifa
heimskreppunnar að gæta fyrir alvöru
og allan 4. áratuginn má segja, að ís-
lenskur sjávarútvegur hafi hangið á
horriminni.
Markaðir fyrir islenskar sjávarafurðir
lokuðust og verð fyrir þann fisk, sem
hægt var að selja, var miklum mun
lakara en verið hafði á 3. áratugnum,
að ekki sé talað um tímabilið fyrir
1920. Mestu skipti vitaskuld að mark-
aðurinn fyrir saltfisk á Spáni lokaðist
vegna borgarastyrjaldarinnar þar í
landi, en ástandið var litlu betra ann-
ars staðar og þótt margt væri gert til að
afla nýrra markaða, m.a. með því að
hefja nýjar verkunaraðferðir, dugði
það hvergi nærri til að bæta skaðann.
Verst mun ástandið hafa verið um
miðbik 4. áratugarins og var þá mörg-
um bátaútgerðum haldið gangandi
með lánum úr skuldaskilasjóði. Togara-
útgerðin gekk síður en svo betur. Hún
var rekin með tapi allan 4. áratuginn
og ef marka má niðurstöður nefndar,
sem skipuð var til að kanna hag út-
gerðarinnar á árinu 1937, er vant að
sjá hvernig íslensk togaraútgerð hefði
komist hjá þroti, ef svo hefði haldið
fram sem horfði.
Heimsstyrjöld og nýsköpun
Heimsstyrjöldin síðari hófst, sem
kunnugt er, haustið 1939 og strax á
síðustu mánuðum ársins tók að rofa til
í íslenskum sjávarútvegi. Batamerkj-
anna varð fyrst vart í sölum togara,
sem fluttu ísfisk á markað í Bretlandi,
og fengu fljótlega eftir upphaf ófriðar-
ins miklu hærra verð fyrir fiskinn en
áður. Saga Englandssiglinganna á
stríðsárunum verður ekki rakin hér, en
styrjaldarárin urðu íslenskum útvegs-
mönnum mikil gósentíð. Nánast
hverri fleytu, sem sjófær þótti, var ýtt
úr vör, og allur afli seldist háu verði,
nánast jafnskjótt og hann barst á land.
{ stríðslok áttu íslendingar meira fé á
erlendum bankareikningum en nokkru
sinni áður og var þar nær eingöngu
urn að ræða aflafé sjávarútvegsins.
En hér var ekki allt sem sýndist. Erf-
Mcm 31