Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1912, Blaðsíða 9

9
Alþingis íslendinga, sem liefur samþykt lögin og veitt það fje,
sem til þurfti, og loks þeirra þriggja ráðherra, sem að þessu
máli hafa unnið, einn með því að leggja fyrir Alþingi frum-
varp til háskólalaganna, annar með því að úlvega staðfesling
konungs til þessara laga og undirskrifa þau með konungi, og
hinn þriðji með því að útvega staðfesting Uonungs til fjár-
veitingarinnar og koma háskólalögunum til framkvæmda.
Áður enn jeg held lengra áfram í ræðu minni, finn jeg
mig Unúðan til að biðja um umburðarlyndi yðar, beiðruðu
áheyrendur. Jeg finn sjálfur best til veikleika míns og bve
mikið vantar á, að jeg geti til nokkurrar hlítar staðið í þeim
sporum, sem jeg nú stend í, þegar jeg á svo að segja að
marka hið fyrsla spor þessarar stofnunar. Til þess að geta
snorlið liina rjettu strengi í brjóstum yðar, þyrfti jeg að bafa
mælsku Demosþenesar og speki Platós. Enn í slað þess verð-
ur ræða mín harla einföld og óbrotin.
Við þetta tækifæri finst mjer liggja nærri, að vjer reynum
fyrst að gera oss grein fyrir því frá almennu sjónarmiði, hvað
háskóli eiginlega er eða á að vera, hvert sje markmið háskóla
og starf, og liverja þýðing slíkar stofnanir hafa fyrir þjóðfjelög-
in og alþjóð hins menlaða heims, og því næst að vjer snúum
oss að þessum hvítvoðungi vorum, sem nú er í reifunum, og
hugleiðum, hvað Háskóli íslands er nú, og hvað hann á að
verða í framtíðinni.
Jeg skal taka það íram, að jeg hef orðið liáskóli í þeirri
merkingu, sem það hefur í háskólalögunum. Orðið þýðir þar
beinlínis sama sem lat. orðið uniuersitas, sem allar mentaðar
þjóðir hafa tekið upp til að tákna liinar æðstu mentastofn-
anir sínar.
Háskólahugmyndin er gömul í mannkynssögunni. Aka-
demía Platós og fleiri grískir heimspekingaskólar vóru í raun-
inni nokkurs konar háskólar, og fleiri slíkir skólar komu upp
í rómverska ríkinu á keisaratímunum. Enn nafnið universitas
keinur ekki upp fyr enn á miðöldunum og þýðir í upphali
samfjelag mentamanna (universitas magislrorum et scholarium).
Háskólarnir vóru þá nokkuð einhæfir. Elsti háskóli i Norð-
urálfu, skólinn í Salerno á Ítalíu, var upphaflega varla annað
enn læknaskóli. Háskólinn í Bologna, næstelsti báskóli á
Ítalíu, var aðallega lagaskóli. Og við háskólann í París sal
guðfræðin og hin skólastiska heimspeki i öndvegi. Þelta var
og eðlilegt á miðöldunum, því að þá var vísindalífið einfalt og
óbrotið og vísindagreinar þær, sem menn stunduðu, fáar að