Alþýðumaðurinn - 19.11.1964, Blaðsíða 5

5
Bókaf regnir
Nýtt ðróðurbús í Lystpði Akureyror
Björn ]óhannsson: FRA
VALDASTÖÐUM TIL
VETURHÚSA. — Rvík
1964. Fróði.
I bók þessari segir Björn Jó-
hannsson, íyrrv. skólastjóri á
Vopnafirði frá bernsku- og æsku-
árum sínum, skólanámi, og síð-
ast búskap í Veturhúsum í Jök-
uldalsheiði um fjögra ára skeið.
En Veturhús munu vera Sumar-
hús Bjarts, þau sem Laxness
gerði frægust á sinni tíð. Ekki
er hér um að ræða sögu af stór-
viðburðum, en höfundur segir
frá á látlausan og skýran hátt og
sýnir lesandanum, við hver kjör
alþýða manna lifði kringum
aldamótin síðustu og á fyrstu
tugum þessarar aldar. Engin til-
raun er gerð til þess að bregða
skáldlegum hjúp yfir atburðina,
eða vefja þá í heimspekilegar
hygleiðingar. Þess vegna fær rit-
ið sögulegt g.ildi. En mest virði
eru þó lýsingarnar úr eyði-
byggðinni, Jökuldalsheiði. Þar
er gefin innsýn í líf heiðarbú-
anna, líf sem nú er þá og þegar
flestum gleymt og verður ekki
endurvakið. Vér kynnumst fólk-
inu við önn hins stutta sumars,
aðdrætti til bús, í harðviðrum
vetrarins og í hlýju baðstofu-
kytrunnar, þegar bær.inn er
fenntur í kaf, og gestakomur eru
gleðivaki og sólskinsstundir. Og
þótt ekki séu stórviðburðirnir er
þárna sögð ein af hetjusögum
jslenzks þjóðlífs á sannan og lát-
lausan hátt.
Std.
Svo sem getið var í síðasta
Alþm. eru forlagsbækur Kvöld-
vökuútgáfunnar í ár komnar út,
og eru þær ailar framhaldsverk,
þ. e. síðara bindi af Endurminn-
ingum Bernharðs Stefánssonar,
fyrrum alþingismanns, III. bindi
af Því gleymi ég aldrei. Verður
hér að þessu sinni lítillega getið
tveggja síðar greindra bóka.
Bókin lslenzkar Ijósmœður
III. hefur inni að halda rúmlega
30 endurminninga- og ævisögu-
þætti. Hefur Sveinn Víkingur
búið þá sem fyrr undir prentun
og enda ritað sjálfur suma, og
formála skráir hann og að bók-
inni. Annars eru þættirnir ýmist
ritaðir af Ijósmæðrunum sjálf-
um eða þeim kunnugum. Mjög
eru þættir þessir — eins og í
fýrri bindunum — rnisvel unnir.
Sumir gefa næsta óljósa hug-
mynd um viðkomandi persónu,
aðrir gefa glögga óg eftirminni-
lega innsýn í líf og starf táp-
mikilla kvenna í stétl sem fyrr-
um gegndu ábyrgðarmiklu og
ómetanlegu hlutverki í þjóðlíf-
inu, en er nú sem óðast að flytja
starfsvið sitt inn fyrir öryggis-
múra sjúkrahúsa og undir
læknisábyrgð.
Hér er ekki rúm til að geta
þáttanna hvers og eins, en þó
skal hér bent á ágætan þátt Al-
bínu Bergsdóttur á Dalvík, er
hún ritar sjálf, þátt Karls Krist-
jánssonar, alþm. um ömmu sína,
Katrínu Sveinsdóttur og þátt
Bergsveins Skúlasonar um
Björgu Pétursdóttur. Að sjálf-
sögðu mætti ýmsa aðra þætti
nefna, en hér verður staðar
num.ið.
I þeim þáttum, sem viðkom-
andi ljósmæður rita sjálfar um
störf sín, kemur víða fram ýmis
konar persónuleg reynsla, sem
sumum mun þykja athyglisverð,
en öðrum fátt um, eins og geng-
ur. Þar skortir hins vegar oft á
staðgóðar upplýsingar um lífs-
skeið umræddrar ljósmóður,
hvað venjulega kemur betur
fram, þegar annar skráir þáttinn
en ljósmóðirin sjálf. Þessi bland-
aða skráning þáttanna gefur hins
vegar bókinni meiri fjölbreytni,
og tvímælalaust er bókin íslenzk-
ar ljósmæður I—III betur gefin
út en ekki.
Því gleymi ég aldrei, III .bindi
hefur að geyma 20 frásöguþætti,
suma prýðisvel gerða, aðra því
miður næsta fátæklega, svo að
vandséð er, hvaða erindi þeir
eiga á prent.
Bókin hefst á frásögn Arnórs
Hannibalssonar af fyrstu kynn-
um hans af Rússíá. Heitir hún
Gegnum járntjaldið. Munu þeir,
sem brugðið hafa sér austur fyr-
ir járntjaldið, vel kannast við
áhrifin, sem Arnór lýsir, eða
a. m. k. man sá, er þetta ritar
bezt eftir hinum þrúgandi ömur-
leika, sem mætir manni, kom-
andi frá Khöfn inn á rússneska
grund. Viðbrigðin eru svo
snögg og yf.irþyrmandi.
Það lýtir hins vegar þátt Arn-
órs, að hann virðist fremur rit-
aður með óvildarbroddi en ein-
lægnisstil, en allt um það er þátt-
urinn eftirminnilegur.
Haglegast samdir eru tvímæla-
laust þættir Bjarna Benedikts-
sonar frá Hofteigi og Bjartmars
Guðmundssonar, Sandi. Heitir
þáttur hins fyrrnefnda Drengur-
inn og fljótið, en hins síðar-
nefnda Hungrar hlust eftir hláku-
nið. Eru báðir þættirnir bókar-
prýði. Þá er þáttur Ragnars Jó-
hannessonar, Gist í kvennaskól-
anum, léttur og gneistandi, eins
og Ragnars er von og vísa, og
reglulegur skemmtilestur þeim,
sem hópinn þekkti og man, sem
þar fór.
Þættir Kristjáns Jónssonar,
Bátstapi á Þorskafirði og Berg-
sveins Skúlasonar Oft eru krögg-
ur í vetrarferðum, eru báðir vel
samdir.
Hér verða ekki fleiri þættir
nafngreindir, en auk framan-
greindra höfunda eiga eftir-
greindir þætti í bók þessari:
Bjarni Jónsson, vígslubiskup,
Björn Bjarman, kennari, frú
Edith Guðmundsson, Guðmund-
ur Daníelsson, rithöf., Gunnar
Dal, rithöf., Halldór Jónsson,
loftskeytam., Haraldur Hallsson
frá Steinkirkju, frú Helga Weiss-
happel, Jón Gíslason, frú Lára
Kolbeins, Sigmundur Guð-
mundsson, Sigurður Grímsson,
lögfr., Sigurður Ólason, lögfr.
og Steinþór Þórðarson, bóndi.
Svarið við þessari spurningu
hefur vafizt fyrir mörgum, og
efalaust eru einnig skiptar skoð-
anir um, hvert sé hið rétta svar.
Engri ríkisstjórn, sem hér hefur
setið síðustu tvo áratugina, hef-
ur tekizt að yfirbuga verðbólg-
una, þrátt fyrir mikla viðleitni
og sæmilega góðan vilja sumra
þeirra. Einna beztum árangri
náði minnihlutastjórn Alþýðu-
flokksins árið 1959, en jafnvel
úrræði hennar hefðu ekki dugað
ein saman til frambúðar, því að
þá var vandamál gjaldeyrishall-
ans við útlönd óleyst.
Aður en leitast er við að finna
ráð til að sigrast á verðbólgunni,
er nauðsynlegt að gefa því gaum,
hvers vegna verðgólgan sé talin
efnahagslegt böl og hvers vegna
það sé í samræmi við hagsmuni
meginþorra landsmanna að reisa
þar rönd við. Á verðbólgutím-
um rýrnar sífellt verðmæti pen-
inganna í höndum manna. Verð-
bólgan örvar því til eyðslu og
fjárfestingar, sem í mörgum til-
fellum er ekki arðbær, og dregur
þar með úr sókninni til betri lífs-
kjara. Verðbólgan skapar láns-
fjárskort. Hún íþyngir útflutn-
ingsatvinnuvegunum vegna sí-
hækkandi framleiðslukostnaðar
innanlands án tilsvarandi hækk-
unar erlendis á útflutningsat-
vinnuvegunum. Verðbólgan skap
ar hættu á gjaldeyrishalla. Hún
ýtir undir brask og gróðabrall.
Verðbólgan rænir þann, sem
sparar, en hyglar þeim, sem
skuldar. Þrátt fyrir allt þetta á
verðbólgan nokkrum vinsældum
að fagna hjá almenningi, einkum
húsbyggjendum. Víst hefur hún
hjálpað mörgum þeirra, en hinu
má heldur ekki gleyma, hve
Rétt áður en prentaraverk-
fallið hófst, boðaði Jón Rögn-
valdsson, garðyrkjuráðunautur,
fréttamenn á sinn fund í Lysti-
garðinum, þar sem liann m. a.
sýndi nýreist gróðurhús, sem
ætlað verður það verkefni í
framtíðinni, að ala upp blóm-
jurtir til skreytinga á opnum
svæðum bæjarins og í garðin-
um sjálfum. Stærð hússins er um
50 fermetrar, byggingarefnið að
mestu gler, hitað verður með
rafmagni.
Með tilkomu þessa húss sagði
Jón Rögnvaldsson, að ala mætti
þar upp um 10 þús. blómplöntur,
en áður voru þær aðkeyptar
fyr.ir nokkuð mikið fé.
Lystigarðurinn á Akureyri
hefur vaxið og dafnað mjög
undanfarin ár. Er svo komið nú
m.iklu rösklegar þjóðfélagið gæti
hlaupið undir bagga með þeim,
sem eru að reisa íbúðir yfir sig
og sína, ef hér ríkti stöðugt verð-
lag og jafnvægi. Hvað sem þessu
líður, er það staðreynd, að
verðbólgustefnan á ýmsa sterka
stuðningsmenn.
Verðbólguþrautin er marg-
þætt og flókin og ráð þau, sem
helzt kynnu að duga til að leysa
hana, geta verið breytileg, eftir
því hvaða ástand rikir í efna-
hagsmálum, og þá sérstaklega
kaupgjalds- og verðlagsmálum, á
hverjum tíma. Að því leyti, sem
hér verður reynt að benda á úr-
ræði, skal undirstr.ikað, að þau
eru miðuð við horfurnar eins og
þær eru í dag. Breytt viðhorf
geta á hinn bóginn kallað á rót-
tækari úrræði.
Árangursrík stöðvunarbarátta
verður fyrst og fremst háð undir
kjörorðinu: Verðbólga án verð-
bólgugróða. Þetta kann að
hljóma nokkuð undarlega, en
með þessu er aðeins verið að
leggja áherzlu á, að við eigum
ekki að beina skeytum okkar að
verðbólgunni sjálfri, heldur afl-
vaka hennar, verðbólgugróðan-
um. Því ef okkur tekst að skapa
efnahagsreglur, er eyða þeim
gróða, sem ella hefði myndazt
við aukna verðbólgu, þá hafa
verðbólgumeistararnir eigi leng-
ur áhuga á að halda leiknum
áfram. Gróðasviptingin myndi
með öðrum orðum draga mik-
inn vind úr seglum verðbólgunn-
ar og jafnvel stöðva hana að
mestu.
En hvaða efnisreglur eru það,
sem gætu haft þessi áhrif? Háir
skattar á verðbólguágóða kæmu
mjög til álita. en slík skattálagn-
að hann spannar yfir allt það
landrými sem hann hefur að-
gang að, og stækkunarmögu-
leikar engir. Vaxa þarna rúml.
2000 jurtategundir, þar á meðal
um 400 tegundir af íslenzkum
jurtum.
Að áliti Jóns, telur hann æski-
legt, að grasgarðurinn, sem
stofnsettur var í Lystigarðinum,
verði fluttur á hentugra land-
svæði, þar sem hinar ólíku jurtir
hefðu misjöfn vaxtarskilyrði,
en margra þeirra vant í garðin-
um. Mikil aðsókn hefur verið
að Lystigarðinum í sumar, hafa
útlendir og innlendir gestir lagt
leið sína þangað í ríkara mæli
en áður. Taldir voru yfir 300
gestir samtímis suma góðviðris-
daga sumarsins.
ing er þó talin torveld í fram-
kvæmd. Á hinu leitinu er svo
úrræði það, sem bent var á í
samþykkt kjördæmisráða Al-
þýðuflokksins á Norðurlandi í
september s.l. Þar er lagt til, að
innláns- og útlánsvextir verði
lækkaðir, en jafnframt teknar
upp vísitölubætur á sparifé og
vísitöluálag á skuldir. Með þess-
um hætti yrði hlutur sparifjár-
eigenda réttur, en fjárfestingar-
mennirnir, sem taka spariféð að
láni, glötuðu verðbólgugróðan-
um í vísitöluuppbætur til handa
þeim, sem lagt hafa spariféð til.
Þessi stefna er að byrja að festa
rætur, en henni þarf að aukast
ásmegin í framtíðinni. Oll hús-
næðismálalán verða eftirleiðis
með vísitölukjörum. Ferðamála-
sjóður er að taka upp vísitölu-
kjör á sínum útlánum. Ríkissjóð-
ur ætlar að bjóða út skuldabréf
með vísitölutryggingu. Fisk-
veiðasjóður, Stofnlánadeild land
búnaðarins og Iðnlánasjóður
þyrftu einnig að taka upp vísi-
töluálag á sín útlán. Þegar alll
þetta væri komið í kring, færi
þeim áreiðanlega mjög fækk-
andi, sem hefðu hagsmuni af því,
að verðbólgan færðist í aukana.
Síðast en ekki sízt þarf svo að
veita vísitöluppbætur á sparifé
í bönkum og innlánsstofnunum,
a. m. k. þann hluta þess, sem
bundinn er til nokkurs tíma.
Það eru fleiri öfl að verki en
vonin um verðbólgugróða, sem
stuðla að hækkuðu verðlagi og
minnkandi krónu. Þess vegna er
nauðsynlegt að grípa til fleir.i
ráða en að framan eru rakin.
Rannsaka verður til hlítar
greiðslugetu atvinnuveganna og
Framh. á 4. síðu.