Uppeldi og menntun - 01.01.2006, Blaðsíða 32

32
hafna hinu þrönga, árangursmiðaða peningasjónarmiði og innlima siðferðileg gildi
(þ.e. að gefa af sér, hafa hugsjónir og trú, auðsýna vináttu, ást, blíðu og traust) í velfarn-
aðarmarkmiðið (L, bls. 70–73 og 100). Ella risi tilfinningagreindin enda illa undir nafni
sem lífsleiknimarkmið samkvæmt íslensku námskránum.
c) Einkennandi hug­sunarhát­t­ur. Hjá aristótelesi einkennir tiltekinn hugsunarháttur
tiltekin mannlífssvið. Siðvit eða siðferðileg dómgreind (frone­sis) einkennir svið sið-
legrar breytni. Frone­sis er „ástand sem lýtur sönnum rökum og varðar athöfn sem
tengist mannlegum gæðum og meinum“ (1995, II, bls. 71, þar þýtt sem „hyggindi“
[1140b4–6]). Frone­sis er þannig vitræn dygð sem þjónar hinum siðrænu dygðum. Þær
síðarnefndu gera fólki kleift að „miða á rétta markið“; sú fyrrnefnda ber skynbragð á
markmiðið og kennir fólki að „nota réttu aðferðina“ (1995, II, bls. 90 [1144a7–10]). Þessi
vitræna dygð hjálpar okkur þannig að veita siðrænu dygðunum réttan farveg: fyrst að
finna farveginn og svo að rata hann. Engin dygð er framkvæmanleg án siðvits, ekkert
siðvit hugsanlegt án dygða. Það er hins vegar til annar hugsunarháttur sem siðvitið
nýtir sér en er líka mögulegur án siðvits: klókindi. Klókindin hjálpa okkur að finna
leiðir að settu markmiði: „Ef takmarkið er göfugt eru klókindi losverð. Ef takmarkið er
slæmt eru klókindi slægð.“ Því geta jafnt hinir siðvitru sem hinir siðlausu verið klókir
(1995, II, bls. 91–92 [1144a21–37]). Þar sem Goleman teflir ekki siðferðilegum gæðum
fram sem nauðsynlegum þætti tilfinningagreindar, heldur þrástagast á veraldlegum
árangri og efnislegum gæðum, verður að álíta að hugsunarhátturinn sem einkennir
tilfinningagreind sé fremur af ætt klókinda en siðvits.
Höfundar L taka ekki skýra afstöðu til þessa máls. En vegna fyrrnefndra ummæla
sinna um eðli velfarnaðar og jákvæðrar skírskotunar til kenningar aristótelesar um
dómgreindina (L, bls. 121) verður að ætla og vona að þeir séu hér fremur á bandi
aristótelesar en Golemans.
d) Mæl­ikvarði á árang­ur. Hvernig vitum við almennt hvenær fólk hefur öðlast til-
finningagreind eða – í okkar tilviki – hvort nemendur hafa náð tilskildum árangri í
félagsþroska- og tilfinninganámi byggðu í kringum hugsjónina um tilfinningagreind?
Sem fyrr segir er þekktasta mælitækið til að ganga úr skugga um það sjálfsmatstæki
þar sem fólk er spurt um eigið álit á eða ánægju með færni sína á tilteknum sviðum er
tengjast tilfinningum. aðferðafræðilegir annmarkar sjálfsmatstækja eru alþekktir og
þarf ekki að fjölyrða um að sinni. Það sem vekur meiri hroll hér er að huglæg ánægju-
kennd skuli ein látin skera úr um hvort fólk hefur öðlast tilfinningalega greind eða
þroska. Hugmyndin sem að baki býr virðist í senn sú að tilfinningagreind framkalli
ánægju (sjá Matthews o.fl., 2002, bls. 223) og að vellíðan „smyrji tilfinningahjólin“
(Goleman, 2002, bls. 14). Þetta minnir á mestu öfgar mannúðarsálfræðinnar frá 6.–7.
áratug 20. aldar: Ef manni finnst það gott þá er það í lagi. Einstaklingurinn og hug-
þokki hans verður mælikvarði alls, rétt eins og hjá sófistunum í aþenu forðum.
Hjá aristótelesi fullkomnar ánægja að vísu farsældina að lokum, rétt eins og æsku-
fegurð æskublóma (1995, II, bls. 239 [1174b32–35]). En að öðru leyti skiptir huglæg
ánægjukennd engu máli við mat á því hvort tilfinningadygð hafi verið þroskuð. Það
sem öllu varðar er hvort tilfinningahneigð viðkomandi er siðferðilega rétt, það er
hvort hann finnur til réttrar tilfinningar, við réttar aðstæður, gagnvart réttu fólki og af
L Í FS LE IKn I oG T I L F InnInGAGRE InD