Heilbrigðismál - 01.03.1998, Blaðsíða 16

hins vegar ekkert kólesteról og þess
vegna hafa jurtaolíur yfirleitt meiri
áhrif til að lækka kólesteról í blóði
en fiskfita.
Ef fiskur er hins vegar borinn
saman við kjöt sem bæði hefur að
geyma kólesteról og mettaða fitu
þá hefur fiskurinn tvímælalaust
æskilegri áhrif á kólesteról í blóði.
Þetta þýðir með öðrum orðum, að
ef ætlunin er að lækka kólesteról í
blóði kemur dagleg lýsisskeið að
litlu gagni, en ef kjötmáltíðum er
skipt út fyrir fisk, jafnvel feitan fisk,
má gera ráð fyrir að kólesterólið
lækki.
Fiskfita og lýsi hafa hins vegar
kröftugri áhrif á annan flokk fitu-
efna í blóði, þ.e. þríglíseríð. Há
þríglíseríð í blóði eru að vísu ekki
sterkur áhættuþáttur fyrir hjarta-
sjúkdóma á sama hátt og kólesteról,
en skipta eigi að síður máli í því
sambandi. Hvert gramm af om-
ega-3 fitusýrum í daglegu fæði
lækkar þríglíseríð í blóði um 5% en
kólesteról um 2%. í barnaskeið af
lýsi eru um það bil tvö grömm af
omega-3 en í hundrað grömmum af
ýsu er hálft gramm. íslendingar eru
með tiltölulega lág þríglíseríð í
blóði borið saman við aðrar þjóðir
og kemur það ekki á óvart þar sem
fiskneysla er hér meiri en víðast
hvar í veröldinni.
Áhrif fisks á hjartasjúkdóma
tengjast fleiri þáttum en lækkaðri
blóðfitu einni saman. Rannsóknir
hafa til dæmis sýnt að blóðþrýst-
ingur lækkar með mikilli neyslu
fiskfitu. Tíu grömm af omega-3
fitusýrum á dag lækka efri mörk
blóðþrýstings um 20% og neðri
mörk um 10% að jafnaði. Slíkt
magn þessara fitusýra er þó vand-
fundið í venjulegu fæði og til sam-
anburðar má nefna að með því að
borða feitan fisk einu sinni til tvisv-
ar í viku má búast við um 2% lækk-
un á efri mörkum og 1% lækkun á
þeim neðri. Áhrif fiskfitunnar eru
því síður en svo stórfelld á hvern
þátt sem hér hefur verið nefndur,
mönnum hefur reiknast svo til að
tvær fiskmáltíðir í viku myndu
lækka dánartíðni af völdum hjarta-
sjúkdóma um 10% vegna áhrifa á
blóðfitu og blóðþrýsting eingöngu.
Enn eru þá ótalin þau áhrif fisk-
fitu sem einna mesta athygli hafa
vakið, en fjöldi rannsókna hefur
sýnt að neysla omega-3 fitusýra
minnkar samloðun blóðflagna,
lengir blæðingatíma og minnkar
þar með líkur á blóðtappa og slagi.
Það eru einmitt þessir eiginleikar
fiskfitunnar sem oftast eru nefndir
þegar hollustu fiskfitu ber á góma
og þegar áhrif fiskneyslu á lífslíkur
og blóðrásarsjúkdóma krefjast líf-
fræðilegra útskýringa.
Fiskur og heilsa
Hingað til hefur fyrst og fremst
verið fjallað um fiskfituna og hvaða
áhrif hún hefur á líkamann. En
hvað er vitað um sjálfan fiskinn og
áhrif fiskáts á heilsu?
Hugmyndir um hollustu fisks
byggjast fyrst og fremst á langtíma-
rannsóknum þar sem fylgst er með
mataræði og heilsufari fjölda fólks
um margra ára skeið. Slíkar rann-
sóknir eru þó síður en svo á hverju
strái enda eru þær bæði kostnaðar-
samar og umfangsmiklar. Því hefur
verið reynt að nálgast viðfangsefn-
ið á einfaldari hátt, til dæmis með
því að bera saman fiskneyslu ólíkra
þjóða og kanna hvort þær þjóðir
sem borða mestan fisk séu á ein-
hvern hátt heilsuhraustari eða lang-
lífari en þær sem borða lítið af sjáv-
arfangi.
Niðurstöður þess konar saman-
burðar hafa þó yfirleitt verið á einn
veg - lítil eða engin tengsl greinast
milli fiskneyslu þjóða og heilsufars-
þátta, hvort heldur er hjartasjúk-
dóma eða annarra sjúkdóma. Þótt
niðurstöðurnar valdi ef til vill von-
brigðum eru þær í rauninni afar
skiljanlegar - jafnvel þótt við trú-
um því statt og stöðugt að fiskur-
inn lengi lífið, þar sem svo margt
annað en fiskneysla ber í milli þeg-
ar verið er að bera saman ólíkar
Nokkur efni í íslenskum fiski
Miðað við hundrað grömm
Fita, alls Mettaðar fitusýrur Omega-3 fitusýrur
(grömm) (grömm) (grömrn)
Fiskhakk 1 0,1 0,5
Lax (eldislax) 15 3 2
Lax (villtur lax) 10 1 3
Rækja 1 0,2 0,4
Silungur 12 2 2
Síld (maríneruð) 9 2 1
Ýsa 1 0,1 0,5
Þorskur 1 0,1 0,5
Járn Joð Selen
(milligrömm) (míkrógrömm) (míkrógrömm)
Fiskhakk 0,3 310 34
Lax (eldislax) 0,2 30 23
Lax (villtur lax) 0,2 36 23
Rækja 0,2 13 19
Silungur 0,2 25 31
Síld (maríneruð) 0,8 18 24
Ýsa 0,2 190 40
Þorskur 0,2 170 30
16 HEILBRIGÐISMAL 1/1998