Íslendingur - 05.03.1943, Blaðsíða 1

XXIX
. árg. |
Ritstjóri og afgreiðslum.: Jakob O. Pétursson, Fjólugötu 1. Sími 375. Pósthólf 118.
Akureyri, 5. marz 1943.
•1
9. tðlub.
Dýrtíðarfrumvarpið.
Frumvarp það lil laga um dýr-
tíðarráðstafanir, sem ríkisstjórnin
hefir lagt fyrir Alþingi, á litlum
vinsældurn að fagna þar. Enginn
þingflokkanna hefir heitið því
stuðningi. Ýms stéttarfélög hafa
mótmælt því og skorað á Alþingi
að fella það. .Og manna á milli er
talað um það af greinilegri andúð.
Frumvarpið gerir ráð fyrir, að
hætt verði að greiða launþegum
meira én 80 af hundraði í dýrtíðar-
uppbót miðað við kauplagsvísitölu.
Og jafnframt á að leggja sérstakan
skatt, svonefndan viðreisr.arskatt á
tekjur ársins 1942, ef skattskyldar
tekjur fara fram úr' 6000 krónum.
Pað á að vísu að endurgreiða
skattinn eftir stríð, að fuliu af
lægstu tekjunurn en af hærri tekj-
um aðeins nokkurn hluta hans.
Virðist með þessu hafa vakað fyrir
ríkisstjórninni að taka sem mesta
peninga »úr umferð* hjá almenn-
ingi, þ. e. koina á skyldusparnaði,
og er það að vísu skynsamlega
ráðið. En þegar ekki er ætlast til
að verðlag innlendra afurða lækki
meira en um 10,%", þegar launþeg-
ar fá aðeins SOJo af dýrtíðarupp-
bótinni, er hér um að ræða mjög
þungan bagga fyrir launastéttirnar
í landinu. Pær hafa, eins og kunn-
ugt er, ekki fengið launauppbót
sína fyrri en nokkru eftir ið þær
vörur hækkuðu í verði. er ollu
hækkun vísitölunnar, og var því
sanngjarnt, að vöruverðið lækkaði
einriig á undan kaupinu.
Auðvelt er það með t æmi að
sýna, hversu kauplækkunin er
mörgum sinnum meiri en lækkun
þeirra afurða, er launþeginn þarf
að kaupa. Launamaður. sem hefir
í grunnlaun 300 krónur á mánuði
fær eftir núgildandi vísitölu kr. 786
á mánuði en mundi aðeins fá 630
kr., ef greidd væru 80% af upp-
bótinni samkvæmt vísitölu. Munar
það 156 krónum á rnánuði, Gera
má og ráð fyrir, að sami maðurinn
kaupi mjólk og mjólkurvörur, kjöt,
fisk og grænmeti fyrir 260 kr. á
mánuði og iækkaði sá útgjalda-
liður hans þá um 26 krónur.
Raunveruleg tekjulækkun hans yrði
því kr. 130 á mánuði, eða 1560 kr.
á ári, og munar láglaunamenn
áreiðaniega um minna.
Jafnframt því, sem launin á að
lækka stórkostiega, sem hér hefir
verið bent á, verða tekjur manna
s.l. ár skattlagðar sérstaklega, ef þær
nema 6000 krónum eða meira.
Virðisr með þessu að því stefnt,
að enginn geti eignast neitt, — að
ríkissjóður sæki hverja krónu, sem
atgangs kynni að verða frá dagleg'
um þörfum, niður í vasa borgar-
ans.
Láglaunamenn hafa búið við
krappan kost þessi síðustu dýrtfð
arár, og farið varhluta af peninga-
flóðinu. Flestir munu þeir standa
í sömu sporum efnalega og þeir
gerðu fyrir stríð. En samtfmis
því, sem úfsvör þeirra munu stör-
hækka, er þeiin fyrirhuguð stór-
felld launalækkun og enn frekari
álögur á tekjur þeirra s. 1. ár en
i skaftalögin gera ráð fyrir
Frumvarp það, sem hér hefir
verið hugleilt, er ekki líklegt til að
komast gegnum Alþingi, neina að
á því verði gerðar verulegar breyt-
ingar, en það mun nú vera til at-
hugunar í nefnd.
Hagyrðingar
og skálfl.
Allt tekur breytingum í tilverunn-
sr ríki, — orðin ekki siður ea ann-
að, bæði að mynd og að merkingu,
íslenzkt mál mun á umliðnum tím-
um hafa tekið minni breytingum en
flestar aðrar tungur, og víst þykir
ýmsum það vel farið, af því að
mál vort náði snemma allmikilfl
fullkomnun, og breytingar eru eigi
ætíð til bóta.
Faö er aöeins eitt orð, — orðið
ha°yrðingur, sem 6g vil gera hér
aö umtalsefni. Ekki er mér kunn-
ugt, hve gamalt þaö er f málinu,
og útliti eða mynd hefir það ekki
enn breytt. Þetta er veglegt orð
og vel myndað, og vildi ég að það
héldi sem lengst markaðri afstöðu f
málinu.
En það er merking þessa orðs,
sem mér sýnist hafa veriö svipt
nokkuð til á síðustu tímom. — Orð-
ið hiytur eiga að merkja: orðhagan
mann, og einkum (eða eingöngu) í
ljóði, enda þýðir Sigfús Blöndal það
í orðabók sinni: »Rimkunstner,------
som laver flydende Ver*c, og hag-
orður, sem er samstætt lýsingarörð,
þýðir hann; »digterisk begavet, som
bar en poetisk Aare*.
Ég hefi stundum orðið þess var í
seinni tfð, baeði í útvarpi og blöð-
um, að merking þessa orðs er að
nálgast niðrandi merkingu, svo aö
litlu munar frá merkingunni í órð-
inu leirskáld. Heflr mér lfkaö sú
merking orðsins meinilla, þvf að ég
fleft litiö svo á, að flagyrðingarair
hafi lengi verið ein mesta prýði og
menningarvottur íslenzkrar þjóðar.
Nú rifjast þetta enn upp fyrir
mér, þegar ég le* ritdóm eftir
J. Fr. í 8. tbl. »Dags« þ. á. um ný-
komna Ijóðabók. Éar er téðú orði
tvívegis beitt á þessa leið: ^Éó eru
smekkleysurnar og hagyrðingsbrag-
urinn stórurn verri«, og sfðar segir,
að höfundur bókarinnar megi ekki
fylla lengi flokk bögubósanna »sök-
um hroðvirkni, kæruleysis og hag-
yrðingslegrar'' léttúðar í sambúðinni
við hina torveldu íþrótt orðsins*.
Éað er augljóst af anda og hljóð-
an þeisara orða, að sú hugreifá
sveit, sem hagyrðingar hefir veriö
kölluð, rfs ekki hátt í augum þessa
ritdómara. — Skyldi svið hennar þó
ekki vera sá jaiðvegur, sem skáld-
in hafa vaxið upp úr.
Hér verður þess vel að gæta, að
»fyrr er gilt en valið*, og »fyrr er
hagyrðingur en höfuðskáld«, sem
hvorttvegggja eru gömul sannmæli.
Hugtökin skáld og hagyrðingur eru
engar andstœður, heldur eru hvorir
um sig verkamenn í sama vlngarði,
þótt skáldin séu, ef til vill, af æðri
náttúru, og verkaskipting hljóti aö
s'jálfsögðn að eiga sér stað í þessum
víngarði eftir hneigðúm óg hæini.
Éað hefir löngum orkað tvímælis,
hvort einstakir ljóöasmiðir skyldu
kaltast skáld eða hagyrðingar, og
cr það voulegt. Hefir þar oft á
öðru strandað en hæfileikabresti, er
hagyrðingurinn hefir ekki náð þeirri
viðurkenningu að vera kallaður skáld.
— Stundum hefir það ekki orðið
fyrr en aö honum dauðum, eða eítir
aldir. — Og það eru víst dasmi til
þess, að »hagyrðingur« hafi gert
þess góða grein í einni vísu, sem
»skáldi« heíir ekki tekizt einsvel, auk
heldur betur, f heilu kvæði, —
Sannleikurinn er víst sá, að hugtök
þessi grípa mjóg hvort inn í annaö,
— hvert gott Jjóðskáld hlýtur fyrst
og fremst að vera hagyrðingur, og
— hver góður hagyrðingur hlýtur
meira að segja að hafa allmikið til
brunns að bera af einkennum skálds-
ins, fyrst og fremst málsmeöferö og
formskunnáttu,
»Kaun ek ytkja*, sagði Hallfreð-
ur við Ólaf konung Tryggvason,
þegar konungur spurði hann hvort
hann væri skáldið. Og iengst af
var það svo, að þeir þóttu bezt
skáld, sem bezt voru að sér í skáld-
skaparmáli og kunnu bezt tök á
bragarháttum og kveðandi. — f*eg-
ar Snorri Sturluson hefir kveðiö
hundrað ermdi í Háttatali, hvert
Skákpingi Norðlendinga
verður slitið raeð kafíi samdrykkju í
Verzlunarmannahúsinu kl. 8 í kvöld
Verða þá afhent verðlaun og síðan
fer fram hraðskákakeppni milli þátt-
takenda í skákþinginu. Érenn verð-
laun veröa veitt.
NÝJA-BIÓ
Föstudag kl. 6 og 9:
Ætintýri á fjöllum
Laugardag kl. 6 og 9:
Ríkir og fátækir
Sunnudag kl. 3:
Æfintýri á fjöllum
Kl. 5:
Ríkir óg fátækir
Kl. 9:
Æfintjri á fjöllum
i. o. o. f. ;
124358V2
*í Letri breytt
með frábrugðinni háttasetningu og
stílbrigðum, — kemst hann svo að
orði;
Glöggva grein
hef ek gjört til bragar;
svá ér tírætt hundrað talit;
hróðra örverðr
skala maðr heitinn vera,
ef svá fær alla háttu ort.
Hér er sagt: að sá, er geti ort
svo alla (þessa undanförnu) hætti,
sé verður loís, — Og þarna var
lengst fyrirmynd íslenzkra skálda
um form og bragarhætti, enda er
Háttatal vísindalegasta bragfræðin,
sem”vér eigum enn.
En nú er öldin önnur og allur
skoöunarháttur, — Nú virðast flestir
þeirra, sem ha^st kveðjn sér hljóðs,
og skáld eru katlaðir, vita kynlega
lítið um bragfræði og kveðandi.
Ræð ég það af því, að þeir yrkja
flestir með röngum áherzlum meir*
og minua og rugla allavega saman
réttum (trokkeisk) og öfugum (jam-
bisk) háttum, jafnvel f sama erindi.
Sllkt virðist ekki lengur fundið
ljóðmælum til foráttu. En «þeir
þykja nú bezt skáld, sem það segj-
ast sjáifir vera, og tekst að finna
og koma fram raeð fáránlegastar
hugmyndir, sem þeir menn eiga
svo að œeta, er ennþá minna vita,
trúa því í blindni, sem þeir hafa
hvorki tíma eða skilning til að íhuga,
vegna viðsjállar tízku og vitlausra
lifnaðarhátta. —
K V.
Leiðrétting. Nafn eins farþeg-
ans, er fórst með v. s.’ Formóði,
vantaði í nafnalistann í síðasta blaði
Var það nafn Máljriðar Jónsdóttur
BUdudal, Laiðréttist ^etta flér raeð,
r