Fréttablaðið - 01.09.2011, Blaðsíða 24

24 1. september 2011 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is MENNING: Bergsteinn Sigurðsson bergsteinn@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Sigurður Elvar Þórólfsson seth@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
HALLDÓR
Hannes Pétursson skrifaði skondna grein í Fréttablaðið nú fyrir
skömmu þar sem hann hjó létt til manns
og annars að fornum sið. Eitt þarf þó
að leiðrétta í máli hans og það snýr að
nafna mínum Goethe. Hannes heldur því
fram (reyndar eins og flestar handbæk-
ur enn) að Goethe hafi fundið upp hug-
takið heimsbókmenntir, á þýsku Welt-
literatur. Það er ekki rétt. Sá sem fyrstur
kom því á prent svo vitað sé hét August
Ludwig Schlözer og var hann merkur
sagnfræðingur í Göttingen á 18. öld, svo
merkur að hans var getið í Encyclopædiu
Britannicu fram á síðustu öld.
Skemmtilegast og skondnast við þessa
staðreynd er þó hin staðreyndin að hann
fann upp á þessu orði í litlu kveri sem
heitir Isländische Litteratur und Gesch-
ichte og kom út árið 1773 eða 54 árum
áður en Goethe ropaði orðinu upp úr sér
við aðdáanda sinn Jóhann Pétur Ecker-
mann. Svona sagðist Schlözer á sínum
tíma: „Es gibt eine eigene Isländische
Litteratur aus dem Mittelalter, die für
die gesammte Weltlitteratur eben so
wichtig, und großenteils außer dem Nor-
den noch eben so unbekannt, als die Ang-
elsächsische, Irrländische, Rußische,
Byzantische, Hebräische, Arabische,
Sinesische, aus eben diesen düstern Zei-
ten, ist.“ Á íslensku hljóðar það kannski
einhvern veginn svo: „Það eru til íslensk-
ar bókmenntir frá miðöldum, nánast
óþekktar utan norðursins, sem eru jafn
mikilvægar fyrir heimsbókmenntirnar
allar og hinar engilsaxnesku, írsku,
rússnesku, býsönsku, hebresku, arab-
ísku, kínversku frá þessum sömu myrku
tíðum.“
Það var kannski bara kominn tími á
íslenskar heimsbókmenntir í Frankfurt
eftir næstum 240 ára bið!
Af heimsbókmenntum
Menning
Gauti
Kristmannsson
dósent við HÍ
Skemmtilegast og
skondnast við þessa
staðreynd er þó hin staðreyndin
að hann fann upp á þessu orði í
litlu kveri sem heitir Isländische
Litteratur und Geschichte og
kom út árið 1773.
V
estmannaeyjar eru rótgróinn útgerðarbær sem á allt sitt
undir auðlindum hafsins. Því er rétt að leggja við eyrun
þegar forsvarsmenn bæjarfélagsins tjá sig um hvernig
nýtingu þeirra auðlinda skuli háttað. Í fyrradag lagði
bæjarráð Vestmannaeyja fram umsögn um frumvarp
ríkisstjórnarinnar um breytingar á fiskveiðistjórnunarlögum. Þar
kemur fram að verði frumvarpið samþykkt muni það ríða útgerðar-
fyrirtækjum í bænum á slig og valda svo mikilli fólksfækkun að ekki
„verður séð að aðrir viðburðir í sögu byggðar í Vestmannaeyjum muni
hafa áður haft viðlík áhrif á samfélag Eyjamanna nema ef til vill eld-
gosið 1973 og Tyrkjaránið 1627“.
Freistandi er að afskrifa svona
upphrópanir sem skrum og áróð-
ur. Sýnum kjörnum fulltrúum
Vestmannaeyinga hins vegar þá
kurteisi að taka þá alvarlega og
gefa fullyrðingum þeirra gaum.
Erfitt er að leggjast í raun-
hæfan samanburð á Tyrkjarán-
inu 1627 og hugsanlegum breytingum á kvótakerfinu með tilliti til
íbúaþróunar. Látum það því liggja milli hluta. Vestmannaeyjagosið
1973 er nærtækara dæmi. Lítum betur á það.
Árið 1972 voru Vestmannaeyingar 5.179 talsins. Eftir gos 1973
fækkaði þeim snarlega. Lægstur varð íbúafjöldinn 4.369 manns árið
1974 og hafði þar með fækkað um 810 frá því fyrir gos. Ekki lítil
blóðtaka það. Vestmannaeyingar réttu hins vegar furðu fljótt úr
kútnum; frá 1975 fjölgaði þeim jafnt og stöðugt allt til ársins 1991.
Þá var fjöldi íbúa orðinn 4.923, aðeins 256 sálum færri en árið fyrir
gos. Það er allgóður árangur.
Árið 1991 varð hins vegar viðsnúningur á þessari þróun. Næstu
sautján ár í röð fór Eyjamönnum fækkandi og voru árið 2008 ekki
nema 4.055; 856 færri en þeir voru 1991.
Hér höfum við tvö tímabil, álíka löng. Það fyrra, sem við getum
kallað eftirgosárin, byrjar á snarpri fólksfækkun í kjölfar náttúru-
hamfara en fljótlega fer íbúum aftur fjölgandi þar til þeir hafa næst-
um náð fyrri fjölda. Seinna tímabilið, frá 1991 til 2008, einkennist
hins vegar af stöðugri fólksfækkun í sautján ár í röð. Hvernig sem á
það er litið er samanburðurinn seinna tímabilinu í óhag. Ekki aðeins
fækkaði Eyjamönnum meira á þessu tímabili en í kjölfar gossins,
bæði í rauntölum og hlutfallslega, heldur var þróunin neikvæð allan
tímann. Það var ekki fyrr en eftir bankahrunið sem Eyjamönnum tók
að fjölga á nýjan leik og eru nú í kringum 4.200 – rúmlega 700 færri
en þeir voru 1991 og rúmlega 160 færri en árið eftir gos.
Hvað gerðist árið 1991 sem olli því að Vestmannaeyingum hætti
að fjölga og við tók langt tímabil fólksfækkunar? Svarið við því er
sjálfsagt ekki einhlítt. Frjálst framsal aflaheimilda, sem var heim-
ilað þetta ár, hefur varla haft mikil áhrif því hlutdeild Vestmann-
eyja í þorskkvóta á landsvísu hefur verið nokkurn veginn sú sama
allt tímabilið. Hins vegar minnkaði sjálft aflamarkið smám saman. Í
Vestmannaeyjum voru veidd um fjórtán þúsund tonn af þorski 1991
en aðeins um tíu þúsund tonn 2010. Með því fækkaði störfum.
Það kallar fram sterk hughrif að setja fram varnaðarorð með til-
vísun í náttúruhamfarir. Til þess var leikurinn eflaust gerður hjá
bæjarráði Vestmannaeyja. Sannleikurinn er aftur á móti sá að þróun
byggðar í Vestmannaeyjum var verri eftir 1991 en árin eftir gos. Sú
blóðtaka varð þrátt fyrir það fyrirkomulag í fiskveiðistjórnun sem
bæjarráðið í Vestmannaeyjum segir að ekki megi hrófla við án þess
að allt fari til fjandans.
Sögulegur samanburður krefst sögulegrar þekkingar.
Gosið og kvótinn
SKOÐUN
Bergsteinn
Sigurðsson
bergsteinn@frettabladid.is
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
4
7
3
7
0
NÝ
BRAGÐTEGUND– BÉARNAISE
NÝ
BRAGÐTEGUND– SÍTRÓNA OG
KARRÍ
Einkaskólasagan
Einu sinni var einkaskóli. Hann stóð
fyrir námskeiðahaldi og gekk svo vel
að á endanum samdi ríkið um að
styðja skólann um ákveðna upphæð á
ári. Krafan var að nemendur yrðu ekki
færri en 35. Ekkert dró úr vinsældum
skólans og stjórnendur hans voru stór-
huga, svo þeir buðu upp á fjölbreyttara
nám. Fengu það meira að segja
viðurkennt af ríkinu, þó skýrt væri
tekið fram að það væri ekki ávísun
á frekari fjárstuðning; um slíkt þyrfti
að semja. Stjórnendur auglýstu
námið sitt og nem-
endur flykktust að, urðu
á endanum um það
bil 130. Það kostar
peninga, peninga sem ekki voru til. Því
var ákveðið að fara þess á leit við ríkis-
valdið að reiða fram aukið fé. Það gekk
erfiðlega, enda stóð niðurskurður í öllu
menntakerfinu yfir. Því kom sú staða
upp að óvíst var hvort skólinn gæti
staðið við skuldbindingar sínar.
Hvað með önnur fyrirtæki?
Nokkurn veginn svona hljómar saga
Kvikmyndaskóla Íslands. Stórhuga
einstaklingar stofnuðu fyrirtæki,
það óx en stóð ekki undir sér
án frekari fjárstuðnings ríkisins.
Um hann var ekki samið.
Eftir stendur spurningin hvort
öll einkafyrirtæki eiga rétt á
sömu fyrirgreiðslu.
Furðuskýringin
Margar aðrar skýringar hafa komið
fram á stöðu skólans. Ábyrgðinni
hefur ítrekað verið velt á ríkisvaldið,
en minna hefur farið fyrir því að
stjórnendur skólans séu spurðir að því
hvers vegna nemendur voru teknir inn
án þess að fjármagn til að kenna þeim
væri tryggt. Íslandsmet í furðuskýringu
á málinu hlýtur Björn Brynjólfur
Björnsson kvikmyndagerðarmaður
þó að eiga, þegar hann veltir því upp
hvort viðkvæmni Vinstri grænna valdi
ástandinu. Georg Bjarnfreðarson hafi
verið gerður félagi í flokknum og því
sé heil menningargrein látin líða
fyrir. Lifi málefnaleg rökræða.
kolbeinn@frettabladid.is