Vísbending - 19.10.2007, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 4 0 . t b l . 2 0 0 7
Útrás í orkumál­um
Sigurður­Jóhannesson­­­­ ­
hagfræðingur
Umræður um útrásarfyrirtæki Orku-veitunnar, Reykjavik Energy In-vest, snúast að miklu leyti um
aukaatriði. Tvennt hlýtur mesta athygli:
• Sameining fyrirtækisins og einkafyrir-
tækis á sama sviði.
• Réttur starfsmanna og fleiri til þess að
kaupa hlutabréf á tilteknu gengi.
Hvort tveggja vekur áhyggjur af sama
tagi hjá almenningi: óttann við að ein-
hver græði mikla peninga. Ekki er síður
áhyggjuefni að gróðinn kunni að verða á
kostnað almennings. Hraðinn á samein-
ingu fyrirtækjanna vekur tortryggni þó að
á honum kunni að vera skýringar.
Á hinn bóginn er líklegt að samein-
að fyrirtæki sé sterkara í alþjóðlegri sam-
keppni en fyrirtækin tvö hvort um sig.
Sértilboð á hlutabréfum vekja alltaf tor-
tryggni en það er sjaldan nógu vel skýrt
hvers vegna æskilegt er talið að starfsmenn
- og þá einkum stjórnendur - eigi hlutabréf
í fyrirtækjum sem þeir vinna hjá. Skýring-
in er sú að ætla má að oft falli markmið
stjórnenda ekki að öllu leyti að hugmynd-
um eigenda fyrirtækja. Stjórnendur sækj-
ast til dæmis eftir virðingu í þjóðfélaginu
og vinsældum meðal starfsmanna. Hætt
er við að þeir leggi meira upp úr stærð fyr-
irtækis síns en hagnaði. Þeir hika við að
segja fólki upp þótt hagur fyrirtækisins
myndi eflast við það.
Hins vegar er hagur hluthafa yfirleitt
sá einn að verðmæti fyrirtækisins sé sem
mest. Ef stjórnendur eiga hlutabréf aukast
líkur á að þeir hugsi eins og hluthafar og
hafi hagsmuni fyrirtækisins í fyrirrúmi.
Sjálfsagt er að skoða vel sameiningu
REI og Geysis og fara yfir tilboð um hluta-
bréfakaup. En almenningur ætti ekki að
óttast það mest að fáeinir útvaldir hagnist
ótæpilega á starfsemi Reykjavik Energy
Invest. Aðaláhyggjuefnið ætti að vera að
hvorki þeir né aðrir græði á ævintýrinu.
Hvers veg­na útrás?
Gæti Orkuveitan ekki látið nægja að búa
til peninga úr þeirri reynslu sem hún býr
yfir með því að selja upplýsingar og ráð? Þá
þyrfti ekki að stofna peningum skattborgar-
anna í hættu. Á móti mætti spyrja hvers
vegna t.d. Alcoa stofnar útibú á Íslandi í
stað þess að kenna ótengdum framleiðend-
um að búa til ál. Það er víða mat manna að
þekking og reynsla sem byggst hefur upp í
fyrirtæki nýtist best innan þess. Einnig gæti
komið sér vel að hafa stjórn á framkvæmd-
um og framleiðslu úti um heim til þess að
kraftar heildarinnar nýtist sem best. Stjórn-
endur Orkuveitunnar minnka áhættuna
með því að stofna fyrirtæki með öðrum, en
töluvert er þó lagt undir af fé borgaranna,
um 20 milljarðar króna.
Hættur
Orkuveita Reykjavíkur er ekki fyrsta
veitufyrirtækið sem hyggur á sigra á al-
þjóðlegum markaði. Árið 1853 gaf Napól-
eón þriðji Frakklandskeisari út tilskipun
um stofnun Compagnie Générale des
Eaux­ sem reka skyldi vatnsveitu í Lyon.
Nokkrum árum síðar fékk fyrirtækið sér-
leyfi til þess að selja vatn í París, Feneyjum
og Konstantínópel. Lengi vel hélt það sig
við vatnsveitur en upp úr 1980 fór það að
teygja sig inn í aðra geira atvinnulífsins,
þar á meðal flutninga, sorphreinsun, orku-
framleiðslu og byggingarstarfsemi. Árið
1983 var það meðal stofnanda franska
sjónvarpsfyrirtækisins Canal+. Umsvifin
jukust hröðum skrefum, einkum eftir að
nýr forstjóri, Messier, tók við á miðjum
tíunda áratugnum. Mest jókst fyrirferð
félagsins á fjölmiðlamarkaði. Árið 1998
var nafni þess breytt í Vivendi. Það starf-
aði þá í 90 löndum og var með yfir 200
þúsund manns í vinnu. Skömmu síðar
syrti í lofti. Tap Vivendis árið 2002 var
hið mesta sem franskt fyrirtæki hafði orð-
ið fyrir til þessa, yfir 20 milljarðar evra.
Skipt var um stjórnendur og eignir seldar
til þess að komast hjá gjaldþroti. Fyrirtæk-
ið starfar enn í mjög smækkaðri mynd en
ekki hefur enn tekist að leysa úr fjárhags-
vanda þess.
Útrásaráætlanir Orkuveitunnar eru
enn sem komið er minni í sniðum en
vatnsveitunnar í Lyon en í lögum frá
2001 virðist hún geta valið sér hlutverk:
„Tilgangur Orkuveitu Reykjavíkur er
vinnsla og framleiðsla raforku, varma og
vatns, dreifing og sala afurða fyrirtækisins
á­samt ­ hverri ­ þeirri ­ starf­semi ­ annarri ­ sem ­
nýtt ­getur ­rannsóknir, ­þekkingu ­eða ­búnað ­
f­yrirtækisins, ­sem ­og ­iðnþróun ­og ­nýsköp­un ­
af­ ­ hverju ­ tagi, ­ á­samt ­ annarri ­ viðskip­ta- ­
og ­ f­já­rmá­lastarf­semi ­ samkvæmt ­ á­kvörð-
un ­ stjórnar ­ hverju ­ sinni [leturbreyting
greinarhöfundar]. Heimilt er Orkuveitu
Reykjavíkur að reka dótturfélög og eiga
hlut í öðrum félögum.“ Rétt er að skoða
skáletruðu málsgreinina vel, einkum sein-
asta hluta hennar, þar sem fyrirvörunum
á undan virðist vera eytt. Lítil takmörk
virðast vera fyrir því hvaða verkefni Orku-
veitan getur tekið að sér.
Þurf­um við að taka
þátt í þessu?
Hér takast á tvö meginsjónarmið. Annars
vegar gæti vel verið hagnaðarvon í því að
selja margháttaða reynslu Orkuveitunn-
ar úti um heim. Vera kann að gróðavon-
in sé meiri ef fyrirtækið fjárfestir sjálft í
útrásinni en ef það lætur nægja að selja
öðrum ráð. Á hinn bóginn virðist nokk-
uð langsótt að skikka almenning til þess
að setja fé í áhættusamar fjárfestingar, sem
eru fjarri upphaflegu markmiði Orkuveit-
unnar um að skaffa borgarbúum vatn og
rafmagn. Er ekki rétt að íhuga að losa
Orkuveituna úr almannaeigu og láta þá
um að taka áhættu af rekstri hennar sem
kæra sig um það?
Eig­narhal­d
Á umræðunni má skilja að eignarhald á
almannaþjónustu skipti sköpum. Veitur í
einkaeigu séu mjólkaðar til þess að skapa
gróða fyrir eigendurna en veitur í eigu rík-
is og bæja vinni að almannaheill. Þetta er
mikil einföldun. Stjórnendur opinberra
fyrirtækja keppa oft að öðru en eigendur,
ekki síður en forstjórar einkafyrirtækja.
Þeim verður oft vel ágengt, því að ósjald-
an skortir aðhald frá eigendum. Stundum
má spyrja hver það er sem á hvað. Í ræðu
á ársfundi Landsvirkjunar 1999 sagði Jó-
hannes Geir Sigurgeirsson stjórnarformað-
ur frá aðdraganda þess að komið var á sam-
keppni í raforkusölu í Noregi:
„Í viðræðum okkar Landsvirkjunar-
manna við þarlenda forráðamenn í raf-
orkugeiranum kom fram að helsta forsend-
an fyrir þeim breytingum sem þeir fóru í
fyrir um áratug síðan var hið svæðis- og
sveitarfélagabundna skipulag sem þar var
á framleiðslunni. Slíkt skipulag gerði það
að verkum að hver orkuveita fyrir sig fór í
framkvæmdir út frá sínum forsendum og
í trausti þess að hún ætti ­viðkomandi ­mark-
að [leturbreyting greinarhöfundar] og gæti
alltaf velt kostnaðinum á neytendur á sínu
svæði.“ f­ramhald ­á­ ­bls. ­4