Vísbending - 23.01.2009, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 4 . t b l . 2 0 0 9
framhald á bls. 4
Forréttindi þess grafna
Sá sem er í gröfinni hefur eitt umfram alla lifendur: Málfrelsi. Sá sem er á lífi er ekki beinlínis án þessara
forréttinda, en hjá honum er frelsið aðeins
innantómt formsatriði og hann veit betur
en að nota það. Það er ekki hægt að líta á
það sem formleg réttindi. Sem raunveruleg
forréttindi er málfrelsið á svipuðu stigi
og morð; við getum aðeins notað það ef
við erum tilbúin að taka afleiðingunum.
Morð eru bönnuð bæði í orði og á borði;
málfrelsi er leyft í orði en bannað á
borði. Samkvæmt almannarómi er hvort
tveggja glæpur og litið á bæði með djúpri
fyrirlitningu. Stundum er mönnum refsað
fyrir morð, alltaf fyrir málfrelsi – ef menn
fremja það. Sem er ekki oft. Það eru hvorki
meira né minna en fimm þúsund morð
á móti hverju (óvinsælu) frjálsu orði.
Það er skýring á því hvers vegna menn
hika við að setja fram óvinsælar skoðanir.
Kostnaðurinn við það er of hár, það getur
eyðilagt viðskipti hjá þeim sem talar, kostað
hann vini hans, leitt til þess að á hann
verði ráðist á opinberum vettvangi, saklaus
fjölskyldan getur einangrast og heimili hans
orðið einmanalegt og fyrirlitið. Óvinsæl
skoðun á pólitík eða trúmálum blundar
í brjósti sérhvers manns, oft fleiri en ein.
Þeim mun greindari sem maðurinn er,
þeim mun stærri farm ber hann af slíkum
skoðunum og heldur þeim fyrir sjálfan sig.
Það er ekki einn einasti maður, þar með
talinn ég sjálfur og lesandinn, sem á sér
ekki hjartfólgna sannfæringu sem heilbrigð
skynsemi hindrar hann í að setja fram.
Stundum þegjum við af ástæðum sem
eru okkur til sóma, en oftast bælum við
óvinsælar skoðanir niður vegna þess að við
höfum ekki ráð á bitrum afleiðingum þess
að setja þær fram. Enginn vill vera hataður,
enginn vill vera sniðgenginn.
Náttúruleg afleiðing þessara skilyrða
er að við gætum þess, meðvitað eða
ómeðvitað, að stilla álit okkar inn á sömu
bylgjulengd og nágranninn til þess að
fá samþykki hans, fremur en að fara yfir
hvað er rétt og skynsamlegt. Þessi venja
leiðir auðvitað til annarrar niðurstöðu:
Almannarómur sem myndast með þessum
hætti er alls ekki skoðun heldur stefna,
hann er ekki háður íhygli, sannfæringu og
á ekki skilið virðingu.
Þegar glæný og óreynd stjórnmála skoðun
er sett fram verður fólk hissa, óöruggt, vart
um sig og þögult, hlédrægt og hikar við að
segja sína skoðun. Meirihlutinn kynnir sér
ekki hina nýju stefnu og ákveður svo hvaða
skoðun hann hefur á henni, heldur bíður
eftir því hvaða skoðun verður ofan á. Þegar
andstaða kom fyrst fram á móti þrælahaldi
í Norðurríkjunum fyrir um þremur
aldarfjórðungum átti hún sér formælendur
fáa. Pressan, prestar og pöpullinn létu sér
fátt um finnast. Þetta var vegna þess að
menn voru smeykir við að láta álit sitt
í ljós og virðast einstrengingslegir, ekki
vegna þess að menn styddu þrælahald eða
vorkenndu ekki þrælum. Við sem bjuggum
í Virginíu gengum í Suðurríkin, ekki vegna
þess að við vildum það, heldur vegna þess
að við vildum fylgja straumnum. Það var
náttúrulögmál og við fylgdum því.
Flestir vilja fylgja straumnum
og þess vegna verða til áhrifamiklir
stjórnmálaflokkar. Það eru engin æðri
mótív hjá flestum. Nema ef vera skyldi
að hægt sé að segja að það sé æðra mótív
að vera í sama flokki og pabbi manns
var. Almúgamaðurinn er ekki vel heima í
flokkslínunni og það er ágætt. Hvorki hann
né ég gætum nokkurn tíma skilið hana.
Ef hann er beðinn að skýra á skiljanlegan
hátt og í smáatriðum hvers vegna hann
valdi eina stefnu umfram aðra yrði
brjóstumkennanlegt að hlusta á hann. Þá
er sama hvaða stefnumál er tekið fyrir, því
að öll pólitísk mál eru langt ofan skilning
meðaljónsins. Það er ekkert skrítið því að
þau eru líka ofvaxin skilningi snjöllustu
hugsuða landsins. Eftir að menn hafa
brotið málin til mergjar aftur og aftur hefur
enginn sannað að nein þessara kenninga sé
hin eina rétta.
Þegar einhver hefur gengið í
stjórnmálaflokk er líklegt að hann fari
ekki svo glatt úr honum aftur. Ef hann
skiptir um skoðun, ég á við tilfinningu eða
viðhorf, þá er samt líklegt að hann haldi
sig í sama flokki. Vinir hans eru í flokknum
og hann heldur nýjum skoðunum sínum
fyrir sjálfan sig og heldur áfram að lýsa
yfir stuðningi við skoðun sem hann
styður ekki lengur með sjálfum sér. Með
þessum hætti getur hann nýtt sér amerísk
forréttindi um málfrelsi. Slíkir menn eru í
báðum flokkum, en hve margir höfum við
ekki hugmynd um. Þess vegna vitum við
aldrei hvor flokkurinn er raunverulega í
meirihluta.
Málfrelsi er forréttindi hinna dauðu,
einkaeign hinna dauðu. Þeir geta sagt
sína skoðun án þess að móðga nokkurn
mann. Þeim dauðu leyfist margt. Kannski
erum við á móti því sem þeir segja, en við
móðgum þá ekki og ráðumst ekki á þá,
vegna þess að við vitum að þeir geta ekki
varið sig. Ef þeir gætu talað yrði það aldeilis
uppljómun! Þá kæmi í ljós að enginn
þeirra sem er látinn var sá sem okkur
sýndist meðan hann var enn á meðal okkar.
Af ótta eða að vel yfirlögðu ráði, jafn vel
til þess að særa ekki vini sína hefði hann
haldið fyrir sig ákveðnum skoðunum og
farið með þær í gröfina. Og ef hann talaði
myndu eftirlifendur átta sig á því að þeir
væru sama marki brenndir. Þeir myndu
skilja að þeir, og öll þjóðin með þeim, eru
alls ekki þeir sem þeir virðast vera – og geta
aldrei orðið.
Flest vildum við gjarnan upplýsa
umheiminn um þessi leyndarmál okkar.
Við getum það ekki meðan við erum á lífi,
hvers vegna ekki að gera það úr gröfinni
og njóta þess vel? Hvers vegna setjum við
þessar skoðanir ekki í dagbækurnar okkar
í stað þess að sleppa þeim meðvitað?
Því ekki að leyfa vinum okkar að finna
þetta í dagbókinni? Því málfrelsi er
eftirsóknarvert. Ég fann það í London fyrir
fimm árum þegar stuðningsmenn Búa
- Mark Twain -
[Twain skrifaði þessa grein árið 1905, fimm árum fyrir andlát sitt. Hún birtist í New Yorker í desember 2008,
um hundrað árum síðar. Kannski hefur ekki svo margt breyst á hundrað árum]