Vísbending - 25.09.2009, Blaðsíða 3

V í s b e n d i n g • 3 8 . t b l . 2 0 0 9 3
framhald á bls. 4
Hagfræðin er mjög umdeild. Fáar fræðigreinar vekja jafnmikil viðbrögð almennings. Það er
ekki skrítið þar sem hagfræði hefur frá
upphafi skipað stóran sess í stjórnmálum
og daglegu lífi fólks. Efnahagsmál hafa
mikil áhrif á velferð almennings og
samfélagið almennt. Viðhorf hagfræðinga
eru ekki alltaf þau sömu og annarra í
þjóðfélaginu. Sum lögmál markaðarins
eru ekki í samræmi við þá tilfinningu sem
almenningur hefur fyrir aðstæðum.
Dæmi um þetta eru bág kjör verkafólks
í þróunarríkjum. Þar þarf oft að vinna
langan vinnudag við bágar aðstæður á
launum sem Vesturlandabúum þykja
ekki sæmandi. Fyrstu viðbrögð „upplýsts“
fólks eru oft þau að best sé að sniðganga
framleiðslu fyrirtækjanna sem þræla
starfsmönnum sínum út. Hagfræðingar
eru ekki svo harðbrjósta að segja að slík
starfsemi sé í góðu lagi. Viðhorf þeirra er
að fólk vinni af fúsum og frjálsum vilja og
starfið sé skásti kosturinn sem býðst. Þegar
alþjóðleg fyrirtæki láta undan þrýstingi
og flytja framleiðsluna til landa þar sem
kjör fólks eru betri, versna kjör þeirra
sem misstu vinnuna til muna. Því er ekki
nóg að bera saman kjör þessa verkafólks
við aðstæður á Vesturlöndum heldur þarf
líka að bera þau saman við önnur tækifæri
sem þetta fólk hefur. Viðhorf af þessu
tagi valda slæmu orðspori hagfræðinga.
Stundum sjá þeir hlutina undir þröngu
sjónarhorni. Hins vegar ríkir alls ekki
eining innan stéttarinnar um hvað sé rétt.
Því er óvarlegt að tala um eitt eða annað
sé best samkvæmt hagfræðinni.
Viðhorf hagfræðinga
Það er áhugavert að kanna skoðanir
hagfræðinga, hvenær þeir eru sammála
og hvenær þá greinir á. Til þess má nota
eftirfarandi tvær leiðir. Önnur er að
skoða allar greinar sem birtar hafa verið
um viðfangsefnið í helstu fræðiritum
hagfræðinnar. Hin að senda spurningalista
á handahófskennt úrtak hagfræðinga og
spyrja þá um hin ýmsu málefni. Hvorug
aðferðin er mjög vænleg til árangurs.
Þessar kannanir geta þó gefið vísbendingar
um hvort grundvallarviðhorf stéttarinnar
sé til.
Nýlega birtist könnun af síðari gerðinni
í Journal of American Institute for Economic
Research þar sem spurningalisti var sendur
á þá hagfræðinga í Sambandi bandarískra
hagfræðinga sem höfðu doktorsgráðu.
Þótt könnunin sé gerð meðal bandarískra
hagfræðinga og um bandarísk málefni er
Hvað segja hagfræðingarnir?
margt þarna sem má hæglega yfirfæra á
Ísland. Tafla 1 sýnir viðhorf þeirra.
Nokkur meginatriði
Könnunin var gerð árið 2007. Sendir
voru spurningalistar á 325 doktora í
hagfræði. Svarhlutfallið var 42%. Helstu
niðurstöður könnunarinnar má sjá í
meðfylgjandi töflum. Þar sést að 83%
hagfræðinganna vildu afnema allar
hömlur á milliríkjaviðskipti. Það þarf þó
ekki endilega að þýða „Laissez-faire“ því
52% þeirra vilja hækka bætur til þeirra
sem missa vinnuna vegna alþjóðlegrar
samkeppni. Fyrirtækið Wal-Mart hefur
haft mikla yfirburði á sínum markaði og
tekjur þess eru meira en fimmfalt hærri
en næststærsta smásalans. Vegna stærðar
sinnar hefur Wal-Mart vakið mikinn
ugg hjá mörgum stjórnmálaleiðtogum.
Fyrirtækið hefur áhrif á vinnumarkað og
efnahagslífið. Aðrir benda á að Wal-Mart
hafi stuðlað að lægra vöruverði bæði hjá
sér og samkeppnisaðilum og hafi komið
bágstöddum sérstaklega vel. Hvað finnst
hagfræðingunum? Könnunin sýnir að
72% aðspurðra telja ábatann vera meiri en
kostnaðinn sem það veldur samfélaginu á
meðan innan við 15% eru því ósammála.
Annað er þó uppá teningnum þegar
kemur að spilavítum. Aðeins 17%
af hagfræðingum eru sammála þeirri
fullyrðingu að spilavíti skapi meiri ábata
fyrir samfélagið en kostnaði, en 53% voru
því ósammála.
Einstaklingsbundið val
Oft hafa hagfræðingar verið tregari en
aðrir til þess að segja skoðanir sínar á
ákvörðunum almennings, enda gera
þeir sér grein fyrir því að smekkur fólks
er misjafn og erfitt að gera upp á milli
kosta sem aðrir standa frammi fyrir. Samt
valda persónulegir gallar, samfélagslegur
þrýstingur, fyrirkomulag stofnana og
stefna stjórnvalda því að jafnvel einfaldar
ákvarðanir fólks í fjármálum virðast ekki
vera þær bestu. Tafla 2 sýnir viðhorf
hagfræðinganna til fjármála einstaklinga.
Eins og Íslendingar vinna Bandaríkja-
menn töluvert meira en íbúar á meginlandi
Evrópu. Samt telur meirihluti aðspurðra,
um 61%, að Bandaríkjamenn vinni ekki
of mikið. Stór hluti af eyðslu fólks fer
Tafla 1: Skoðun bandarískra hagfræðinga
Tafla 2: Skoðun banda­
rískra hagfræðinga á
vinnu, neyslu, húsnæðis­
málum og sparnaði
*Hlutfall þeirra sem sagðist sammála eða mjög sammála fullyrðingunni.

Tafla 1: Skoðun bandarískra hagfræðinga

Viðfangsefni Fjöldi
sammála*
Bandaríkin ættu að afnema tolla og aðrar hömlur á utanríkisviðskipti 83%
Bandaríkin ættu að hækka bætur til þeirra sem missa vinnu sína
vegna alþjóðlegrar samkeppni
52%
Bandaríkin ættu að banna genabætta uppskeru 7%
Bandaríkin ættu að minnka kröfur til menntunar heilbrigðisstétta 64%
Bandaríkin ættu að leyfa greiðslur til líffæragjafa 70%
Bandaríkin ættu að setja skatt á óhollan mat 25%
Bandaríkin ættu að afnema skattaafslátt vegna vaxtagreiðslna á
húsnæðislánum
36%
Wal-Mart verslun skapar yfirleitt meiri ábata í samfélagi en sem
nemur kostnaðinum sem hún veldur
72%

Spilavíti skapar yfirleitt meiri ábata í samfélagi en sem nemur
kostnaðinum sem það veldur
17%
Hagvöxtur í þróuðum ríkjum leiðir til meiri hamingju 48%
Hagvöxtur í þróuðum ríkjum leiðir til meiri velsældar 87%

*Hlutfall þeirra sem sagðist sammála eða mjög sammála fullyrðingunni

Tafla 2: Skoðun bandarískra hagfræðinga á vinnu, neyslu, húsnæðismálum og sparnaði
Meðalstarfsmaður í Bandaríkjunum vinnur:

Of mikið Of lítið Hvorki of mikið né of
lítið
36% 3% 61%
Meðal Bandaríkjamaður neytir:
Of mikils Of lítils Hvorki of mikils né of
lítils
50% 0% 50%
Hús í Bandaríkjunum eru:
Of stór Of lítil Hvorki of stór né of lítil
32% 0% 68%
Meðal Bandaríkjamaður sparar:
Of mikið Of lítið Hvorki of mikið né of
lítið
0% 69% 31%

Heimild:

Tafla 1: Skoðun bandarískra hagfræðinga

Viðfangsefni Fjöldi
sammála*
Bandaríkin ættu að afnema tolla og aðrar hömlur á utanríkisviðskipti 83%
Bandaríkin ættu að hækka bætur til þ irra sem mis a vinnu sína
vegn alþjóðlegrar samkeppni
52%
Bandaríkin ættu að banna genabætta uppskeru 7%
Bandaríkin ættu að minnka kröfur til menntunar heilbrigðisstétta 64%
Bandaríkin ættu að leyfa greiðslur til líffæragjafa 70%
Bandaríkin ættu að setja skatt á óhollan mat 25%
Bandaríkin ættu að afnema skattaafslátt vegna vaxtagreiðslna á
húsnæðislánum
36%
Wal-Mart verslun skapar yfirleitt meiri áb ta í samfélagi en sem
nemur kostnaðinum sem hún veldur
72

Spilavíti skapar yfirleitt meiri ábata í samfélagi en sem nemur
kostnaðinum sem það veldur
17%
Hagvöxtur í þróuðum ríkjum leiðir til meiri hamingju 48%
Hagvöxtur í þróuðum ríkjum leiðir til meiri velsældar 87%

*Hlutfall þeirra sem sagðist sammála eða mjög sammála fullyrðingunni

Tafla 2: Skoðun bandarískra hagfræðinga á vinnu, neyslu, húsnæðismálum og sparnaði
Meðalstarfsmaður í Bandaríkjunum vinnur:

Of mikið Of lítið Hvorki of mikið né of
lítið
36% 3% 61%
Meðal Bandaríkjamaður neytir:
Of mikils Of lítils Hvorki of mikils né of
lítils
50% 0% 50%
Hús í Bandaríkjunum eru:
Of stór Of lítil Hvorki of stór né of lítil
32% 0% 68%
Meðal Bandaríkjamaður sparar:
Of mikið Of lítið Hvorki of mikið né of
lítið
0% 69% 31%

Heimild:
Heimild: The Policy Views of American Economic
Association Members: The Results of a New Survey
A Journal of American Institute for Economic Re-
search. Econ Journal Watch. Volume 6, Number 3
September 2009, pp 337-348.