Vísbending - 14.04.2009, Blaðsíða 4

4 V í s b e n d i n g • 1 4 . t b l . 2 0 0 9
framhald af bls. 3
framhald af bls. 2
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575. Myndsendir: 561 8646.
Net fang: visbending@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
Aðrir sálmar
Vonin blíð
Margt af því sem við gerum byggist á væntingum. Þegar bankarnir hrundu í október
síðastliðnum fór þjóðin strax í þunglyndi
vegna hækkandi skulda og minni eigna,
þó að í raun hefðu fæstir ætlað að selja
eignirnar né borga skuldirnar í náinni
framtíð. Ástæðan fyrir depurðinni var
að menn þóttust vita að framtíðin yrði
önnur en þeir ætluðu. Væntingar eru
einn helsti áhrifavaldur í viðskipum og
efnahagskerfinu öllu. Kreppur lengjast
vegna þess að menn sjá ekki fram á að
svartnættinu ljúki nokkurn tíma og
góðærisglýjan helst lengi eftir að hinu
eiginlega góðæri lýkur.
Þess vegna er mikilvægt að senda
jákvæð skilaboð út í atvinnulífið.
Fyrrverandi seðlabankastjóri hafði lög að
mæla um að enginn talar kjark í þjóðina.
Obama Bandaríkjaforseti segist sjá jákvæð
teikn um að viðsnúningur sé í nánd á
sama tíma og fréttir berast af minnkandi
sölu almennt. Hlutabréfamarkaðurinn
í Bandaríkjunum hefur aðeins rétt úr
kútnum að undanförnu vegna þess að
menn vilja trúa forsetanum.
Hér á landi er hlutabréfamarkaðurinn
nánast horfinn. Gengisvísitalan er sá
hitamælir sem forráðamenn fyrirtækja
líta á til þess að sjá hvernig staðan er.
Meðan krónan styrktist dag frá degi og
gengisvístalan lækkaði hækkaði brúnin
á forráðamönnum fyrirtækja. Þeir vissu
að skuldir þeirra lækkuðu og töldu að
líklegra væri að viðskiptavinir vildu
kaupa af þeim vörur og þjónustu. Þeir
sjálfir voru því fúsari að taka ákvarðanir
um kaup á vöru og þjónustu frá öðrum.
Seðlabankinn hafði stutt við gengi
krónunnar í þeim litlu viðskiptum sem
voru á frjálsum markaði. Þetta var auðvelt
vegna gjaldeyrishaftanna og í samræmi
við yfirlýsta stefnu IMF. Seinnihluta
mars er eins og stjórnendur þar (og í
fjármálaráðuneytinu) hafi farið á taugum
og hætt að kaupa gjaldeyri á markaði.
Krónan veiktist aftur og þunglyndið
hóf innreið sína á ný. Samtímis hægðist
á hjólum efnahagslífsins. Þetta hefur
örugglega haft miklu neikvæðari
áhrif á fjárhag ríkisins en smávægileg
gjaldeyriskaup. Svona getur verið dýrt að
kunna lítið í sálfræði. bj
sáttargerð. Sú sátt stóð allan síðari hluta
viðreisnartímans og var ein helsta skýring
þess að vel tókst til í viðureign við þá
örðugleika sem um þetta leyti steðjuðu að
vegna aflabrests og verðfalls á erlendum
mörkuðum.
Niðurstaða
Hér hafa verið rakin þrjú mikilsverð atriði
sem voru forsendur þess að viðreisnin
kom til sögunnar og náði fram að ganga:
1. Skoðanaskipti í Alþýðuflokknum, ekki
síst vegna áhrifa erlendis frá
2. Endanlegar ógöngur millifærslukerfisins
3. Upphaf samskipta ríkis og verkalýðs -
hreyfingar sem, byggðust á gagn-
kvæmri viðurkenningu
Allt eru þetta meginatriði stjórnmálalegs
og efnahagslegs eðlis. Við þau verður þó
að bæta öðrum atriðum sem eru kerfisleg,
það er fela í sér breytingar á því umhverfi
stofnana sem stjórn efnahagsmála hvílir
á. Þau ber fyrst að nefna stofnun sérstaks
seðlabanka sem að fullu var skilinn frá
hlutverki viðskiptabanka og hafði með
höndum yfirstjórn peninga- og gengismála
í samráði við ríkisstjórn, ásamt eftirliti
með starfsemi fjármálastofnana. Þetta
hafði ekki verið gert 1950, enda þótt slík
breyting hefði upphaflega verið hluti af
tillögum Benjamíns Eiríkssonar og þegar
verið á dagskrá á dögum Skipulagsnefndar
atvinnumála á árunum fyrir styrjöldina.
Mikilvægi þessarar umbótar kom í ljós
þegar á fyrsta ári viðreisnar er nauðsynlegt
reyndist að lækka gengið að nýju, eins og
áður er vikið að.
Annað atriði var að koma á fót
stofnun er fylgst gæti náið með þróun
efnahagsmála og verið ríkisstjórn
staðfastlega til ráðuneytis í þeim efnum.
Þetta var fyrst í stað gert með stofnun
efnahagsráðuneytis sem skömmu síðar
var breytt í Efnahagsstofnun er heyrði
undir forsætisráðherra og starfaði í nánu
samráði við seðlabanka og ráðuneyti,
ekki síst fjármála- og viðskiptaráðuneyti.
Þriðja atriðið af þessu tagi var sú
ákvörðun að hefja umbæturnar í
náinni samvinnu við alþjóðastofnanir,
það er Alþjóðagjaldeyrissjóðinn (IMF)
og Efnahagssamvinnus tofnun Evrópu
(OEEC), sem um þessar mundir var
að breytast í Efnahagssamvinnu- og
þróunarstofnunina (OECD). Þetta hafði
ekki verið gert við gengislækkunina 1950,
sem leiddi til þess að ekki reyndist unnt
að fella niður höft eins mikið og fljótt og
æskilegt hefði verið vegna skorts á nægum
gjaldeyrisforða. Nú sáu þessar stofnanir
fyrir þeim varasjóði er nægði til þess að
frjáls innflutningur og gjaldeyrisviðskipti
gætu þegar orðið að veruleika, auk þess sem
náin tæknileg samvinna við stofnanirnar
báðar kom að góðum notum. Um leið
varð landið virkur aðili að báðum þessum
alþjóðastofnunum, gerði markmið þeirra
að sínum og kappkostaði að fylgja settum
reglum. Samhliða þessu opnaðist leiðin
til þess að Ísland gæti orðið þátttakandi í
þeim viðskiptalega samruna Evrópuríkja
sem þá var hafinn.
virðast hafa áttað sig á því að fyrirtækið
var byggt upp úr froðu en enginn sagði
neitt. Íslenskir stjórnmálamenn og
seðlabankastjóri vörðu bankakerfið fyrir
ári. Nú segjast þeir hafa vitað vel að í óefni
stefndi (þó að þeim komi ekki saman um
hve vel þeir hafi verið upplýstir um málin).
Leti. Ekki eru allir lygarar mjög
metnaðarfullir. Á Íslandi komst
bankamaður upp með það árum saman að
setja inn á yfirlit viðskiptavina gjald sem
rann beint í hans vasa. Enginn hafði fyrir
því að kanna hvaða gjald þetta væri árum
saman og ekki komst upp um kauða fyrr
en hann fór loks í sumarfrí.
Vanræksla. Hér getur lygin leitt til mjög
alvarlegrar niðurstöðu. Ef öryggisvörður
kannar ekki hvort brunaútgangur virkar
getur það haft mjög alvarleg áhrif.
Venjur. Lygin getur komist upp í vana.
Ef maður skrökvar því að hann sé með
einhverja prófgráður verður honum það
léttara eftir því sem hann segir það oftar.
Endurtekning. Auglýsendur, stjórn-
mála menn, og prestar halda áfram að
boða sama „sannleik“ dag eftir dag, viku
eftir viku, mánuð eftir mánuð. Með því
að hamra á því sama fara áheyrendur og
jafnvel þeir sem flytja fagnaðarerindið að
trúa því sem sagt er.
Hneykslun. Allir kannast við setningar
eins og: „Heldurðu virkilega að ég myndi
gera annað eins?“ Margir trúa manni sem
horfir bláeygur í sjónvarpsmyndavélarnar
og lítur út eins fermingardrengur. Þetta er
ein áhrifamesta aðferðin til þess að segja
ósatt þangað til upp um menn kemst.
Sem betur fer er ekki allt sem menn segja
lygi. Hvorki í viðskiptum né stjórnmálum.
Jafnvel menn sem hafa það að atvinnu
að vera heiðarlegir, eins og prestar eða
löggiltir endurskoðendur eru þó ekki alltaf
barnanna bestir.
Þess vegna ættu allir að búast við því að
það geti verið logið að þeim. Menn eiga að
láta sér detta í hug að ekki sé allt sé satt og
rétt sem þeim er sagt.