Lesbók Morgunblaðsins - 29.11.2008, Blaðsíða 3

irtækinu Borgarleikhúsinu, Magnús Geir
veðjaði auðvitað á banka sem hrundi ekki, en
hvað lukkan endist honum lengi er svo önnur
saga. Allt þetta er auðvitað runnið upp fyrir
leikurum og leikhúsfólki þó því takist enn að
brosa framan í sjónvarpsvélarnar. Það er
þeirra fag.
Hræddir áhorfendur
Miklar þjóðfélagsbreytingar leiða venjulega
til þess að fólk þarf að endurskoða líf sitt,
horfast í augu við sjálft sig og stað sinn í til-
verunni. Og leikhúsfólks bíða margar óþægi-
legar spurningar. Nokkur huggun getur það
verið að þó það hafi verið áberandi klapp-
stýrur í sjónarspilinu hafa fleiri tapað áttum
og átt í vandræðum með hlutverk sitt. Nær-
tækast er að horfa til háskólanna og mennta-
manna. Listir og vísindi hafa átt vissa samleið
frá því á tímum upplýsingarinnar.
Erfitt verður á þessari stundu fyrir leikara
atvinnuleikhúsanna, sjálfa í sárum, að ganga
fram fyrir áhorfendur með verkefni sem valin
voru í vor áður en ósköpin dundu yfir. Fólkið
sem kemur í leikhúsin eftir áramót verður
heldur ekki sama fólk og það var í fyrra. Það
er ekki lengur á toppi tilverunnar, hluti af
hamingjusömustu þjóð í heimi. Það verður
hrætt, óöruggt. Framtíðin er óljós nema sex-
tíu og sjö ára þrældómur er boðaður.
Gera veruleikann skiljanlegri
Í Borgarleikhúsinu veðjaði nýr leikhússtjóri í
vor að sjálfsögðu í verkefnaskránni á enda-
lausan hlátur og grín og var næstum búinn að
fylla leikhúsið fram yfir áramót þegar krepp-
an skall á. En lífið er flókinn fjandi og í
spaugsömu Borgarleikhúsi má því auðveld-
lega flýja vandamálin en þar er einnig að
finna áhugaverðustu verkefnin fyrir breytta
tíma. Verk sem opna leikhópnum tækifæri til
að horfa í eigin barm, endurskoða hlutverk
Eftir Maríu
Kristjánsdóttur
majak@simnet.is
Þ
að er búið að klæða af salinn og allt
í kristal, það eru kristals-
ljósakrónur og kristall á borðum
og sjö rétta málsverður og fremst
sitja þarna Hannes og Bjarni Ár-
manns og Jón Ásgeir og þessir
svona fínu menn.“ (Leikari sem var veislu-
stjóri hjá FL Group í London)
Sennilega voru fáir hópar listamanna jafn
samofnir því sjónarspili sem nú hefur leitt til
efnahagslegs hruns og leikhúsfólk. Auðkýf-
ingar og auðfélög tóku yfir hluta af því sem
áður var metnaður þjóðríkisins. Þeir kostuðu
ekki bara leiksýningar og ný leiksvið; leikarar
voru hluti af útrás þeirra, auglýstu blekkingar
þeirra, voru skemmtikraftar í veislum þeirra,
runnu saman við ímynd þeirra; gredda var
lausnarorðið á æfingum. Gagnrýnislaust, án
þess að efast, samþykkti flest leikhúsfólk að
það og „listaverkið“ væru einungis vörur á
markaði.
Brosandi hópafneitun
Á Eddunni þar sem leikarar voru áberandi
reyndu menn að láta sem ekkert hefði breyst,
þó allt væri minna í sniðum, engar kjólasýn-
ingar á undan, bara pólitíkusar til að halla sér
að á sviðinu. Leikararnir eins og hefðu þeir
ekki heyrt um skuldirnar sem þeir eiga taka á
herðar sér fyrir auðmennina brostu feimn-
islega út í annað í átt til menntamálaráðherra
og sögðust vona að nú í kreppunni yrðu settir
meiri peningar í leikið efni í sjónvarpinu.
Þessi samstillta brosandi hópafneitun
breytir þó ekki veruleikanum. Það er boðaður
10% flatur niðurskurður í ráðuneytinu.
Menntun og íþróttir verða varla skornar niður
svo gera má ráð fyrir að listirnar fái skellinn.
Til viðbótar hrynur krónan, verðbólga geisar,
auglýsingastofur leggja upp laupana og flest
fyrirtæki og auðmenn detta út sem kostunar-
aðilar nema hjá markaðsmanni ársins í fyr-
sitt, jafnvel reyna að gera veruleikann skilj-
anlegri fyrir áhorfendur: Milljarðamærin snýr
aftur eftir Friedrich Dürrenmatt, Útlendingar
eftir þá Jón Pál Eyjólfsson, Jón Atla Jónasson
og Hall Ingólfsson, einleikurinn Ég heiti Rac-
hel Corrie um stúlkuna sem Ísraelar myrtu og
verk Söru Kane, Rústað. Það ógnþrungna síð-
astnefnda verk, sem lengi hefur verið beðið
eftir, má kannski setja í þann ramma að
áhorfandinn verði ekki skilinn eftir sem ein-
stæðingur er grætur vonsku mannanna. Millj-
arðarmærin hins vegar gefur kost á ýmsum
lærdómsríkum túlkunum á því hvernig hægt
er að kaupa sér heilt bæjarfélag. Verk Jón-
anna og Halls um Útlendingana hlýtur að fá
aðra áherslu, víðari skírskotun fyrst búið er að
kippa okkur flestum úr hlutverki túristanna í
hlutverk flækinganna. Og Rachel Corrie er
eitt af fáum verkum sem ratað hefur á verk-
efnaskrá leikhúsanna undanfarið sem sprettur
úr stóru alþjóðlegu vandamáli og höfðar til
samvisku okkar í skammarlegum heimi.
Hrópandi vandamál Þjóðleikhússins
Það verður erfiðara fyrir leikhópinn í Þjóð-
leikhúsinu að nálgast áhorfendur. Þó verk-
efnaval Þjóðleikhússins virðist í fljótu bragði
einsog oft áður metnaðarfyllra en Borgarleik-
hússins. Þar er horft til fortíðar, hefðar og í
vetur eru íslenskir höfundar ríkjandi. En
þessi verk eru mörg innhverfari, gefa fæst yf-
irsýn eða mögulega tengingu, skírskotun í
þær spurningar sem nú kalla á. Hilmar Jóns-
son sem gerir leikgerð úr verki Jóns Kalmans
Stefánssonar, Sumarljós og svo kemur nóttin,
náði ákaflega skemmtilegri nálgun á Drauma-
land Andra Snæs síðastliðinn vetur í Hafn-
arfjarðarleikhúsinu og kann því að geta tengt
þorpið í Sumarljósi veruleika dagsins. Og
áhugavert verður að sjá hvaða þætti Brynhildi
Guðjónsdóttur dregur fram í fyrsta drama-
tíska verki sínu Frida-viva la vida um mexí-
kóska myndlistarmanninn og kommúnistann
Fridu Kahlo; hvort henni tekst að finna nýtt
sjónarhorn á þjáningu, ógnvekjandi ást og
dirfsku sem Frida dró sjálf upp í svo sterkum
litum í verkum sínum á umbrotatímum. Þó
Kardemommubærinn hans Egners ætti nátt-
úrlega líka að geta smollið inn í tímann – þá
er þess varla að vænta. Þjóðleikhússtjóri hef-
ur endanlega staðfest með leikstjóravali sínu
á stóra sviðinu í vetur að hún ræður illa við þá
listrænu hlið starfsins að velja lykilstjórn-
endur og byggja þá upp. Vissulega er hún
ekki ein um það í þjóðfélagi okkar en þetta er
orðið hrópandi vandamál. Þjóðleikhúsið þarf
einnig í vetur að glíma við vandamálið Rík-
isendurskoðun. Hún hefur nú sent frá sér
stjórnsýsluúttekt á leikhúsinu. Sú úttekt sýnir
vel afstöðu ríkisvaldsins til menningarstofn-
ana og það óskiljanlega málfar og hugarfar
sem nýfrjálshyggjan hefur þróað innan
veggja viðskiptafræðideilda undanfarna ára-
tugi.
Þar þykir til dæmis mikilvægt að bætt sé
„árangursstjórnun“ og „virkja þurfi betur ár-
angursstjórnunarsamning Þjóðleikhússins og
menntamálaráðuneytisins sem stjórn og eft-
irlitstæki“ og þar kemur einnig fram að mik-
ilvægt sé að halda utan um tímaskráningu
allra starfsmanna leikhússins og halda áfram
að fækka fastráðnu starfsfólki. Eigi fólkið í
Þjóðleikhúsinu erfitt með að finna farveg til
að takast á við breytt þjóðfélag í verkefna-
skránni þá er stjórnsýsluúttektin ágætis
pappír til þess að setjast niður með og íhuga
stöðu sína og leiklistarinnar í breyttum heimi.
Til dæmis gætu svör við spurningunni hvort
hægt sé „að stjórna árangri“ innan leikhúss
með „eftirliti og stimpilklukku“ sennilega leitt
til frelsandi hugmynda um mannlegt samfélag
þar sem leiklist fær að blómstra.
Morgunblaðið/hag
Hópafneitun á Eddunni „Þessi samstillta brosandi hópafneitun breytir þó ekki veruleikanum. Það er boðaður 10 % flatur niðurskurður í ráðuneytinu.“
Leikarar og áhorfendur
Hvernig standa leikhúsin
í breyttum heimi? Segir
brosandi hópafneitun
leikara og leikhúsfólks á
Eddunni eitthvað um
það? Verður komið til
móts við hrædda leik-
húsgesti? Greinarhöf-
undur rýnir í verkefni
Borgarleikhúss og Þjóð-
leikhúss framundan.
Höfundur er leiklistargagnrýnandi við Morgunblaðið.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 2008 Lesbók 3LEIKLIST
Suðurgata 41 · 101 Reykjavík · sími 530 2200 · www.thjodminjasafn.isSuðurgata 41 · 101 Reykjavík · sími 530 2200 · www.thjodminjasafn.is Opið lla daga vikunnar nema mánudaga kl. 11-17
safnbúð
þjóðminjasafnsins
Samstæðuspil
Sérpakkað súkkulaði
Rósavettlingar
Fallegir minjagripir, íslensk hönnun, handverk og fróðlegar bækur
Safnbúð Þjóðminjasafnsins framleiðir vandaða minjagripi, leikföng og gjafavöru.
Ný og fersk hönnun sem færir muni, ljósmyndir, myndlist og handverk safnsins í
nútímalegan og fallegan búning.