Saga - 1960, Síða 124

116
RITFREGNIR
og rugl hugmynda og staðreynda. Stundum hagar hann sér eins
og guðfræðingur eða æfður stjórnmálamaður, gefur sér nokkrar
„staðreyndir" og dregur síðan af þeim miklar ályktanir. Þrátt fyrir
þetta bið ég háttvirta lesendur að gæta þess, að Barði hefur oftast
nokkuð til síns máls, og stundum er hann bráðsnjall og hinn harð-
snúnasti fræðimaður. Þótt ég og aðrir tætum niður röksemdaleiðslur
hans, þá er hann þeirrar undarlegu náttúru að standa samt eftir
með dálitlar tægjur af pálmablaði í höndum. Barði var fræðimaður,
sem átti því láni og óláni að fagna að vera talsverður snillingur;
hann sá eða öllu heldur skynjaði vandamálin, þótt hann brysti getu
og langlífi til þess að leysa þau.
Því miður tókst Barða ekki að semja heilsteypt verk um höfund
Njálu og uppruna íslendinga; hann lætur eftir sig brotasilfur;
þeir Skúli og Stefán hafa reynt að bræða það saman, og fræðimenn
verða að vega það og meta, eins og það liggur fyrir.
Aðalefni þessa síðara bindis af ritgerðum Barða eru greinar,
sem hann birti í Helgafelli 1942—45 og Andvara 1939 og 1951, en
þær fjölluðu einkum um uppruna íslenzkrar skáldmenntar og ís-
lenzkrar þjóðar. Skúli Þórðarson ritar inngang að bókinni og nefnir
hann Forfeður íslendinga.
Það er skemmst af því að segja, að þessi formáli bætir engu við
gildi bókarinnar. Skúli var mikill vinur og aðdáandi Barða Guð-
mundssonar, og hann virðist fremur láta stjórnast af trúarlegu en
skynsamlegu viðhorfi til meistarans. í innganginum rekur hann
helztu atriðin í kenningum Barða um uppruna íslendinga, en getur
að engu þess helzta, sem um þær hefur verið ritað með og móti.
Kristján Eldjám og Sigurður Nordal hafa báðir fjallað um kenn-
ingar Barða í þekktum ritum. Hvaða skoðanir, sem Skúli hefur
á niðurstöðum þeirra, bar honum skylda til þess að reifa þær og
meta. Inngangur að bók eins og ritgerðasafni Barða verður að
geyma hlutlæga skýrslu um það helzta, sem ritað hefur verið um
sama efni; Skúli átti að skipa Barða til sætis í röðum norrænna
sagnfræðinga og forðast að ausa hann jarðarfararsannleika, sem
er hvorugum til sæmdar. Hér verður drepið á helztu atriðin í kenn-
ingum Barða, sem Skúli fjallar um.
Skúli minnist á þá óhagganlegu staðreynd, að meginþorri land-
námsmanna á íslandi kom frá Vestur-Noregi og Vesturhafseyjum,
en þegar á landnámsöld verður furðulega mikill munur á menn-
ingu íslendinga og Norðmanna. Þetta er ekki jafnmikið undrunar-
efni og þeir félagar vilja vera láta. Norskir útflytjendur gátu ekki
endurreist „norska menningu og norska siði“ á íslandi, af því að
þeir urðu frá upphafi að semja sig hér að öðrum háttum en tíðk-
uðust í Noregi, m. a. sökum ólíkra landkosta. Þar að auki komu all-