Saga - 1985, Blaðsíða 297

RITFREGNIR
295
En ljósmæður voru búsettar úti um allt land og áttu mjög erfitt með að ná
saman. Við bættist að þeim var bannað, með reglugerð árið 1914, að fara
burt úr umdæmum sínum lengur en sólarhring í senn, nema með leyfi
héraðslæknis (II, 16). Það voru því eingöngu konur úr Reykjavík og
nágrenni og nýútskrifaðar ljósmæður sem stóðu að stofnun félagsins.
Félagsstarfið var borið uppi af tiltölulega fáum ljósmæðrum, einkum
þeim sem sátu í stjórn (II, 18). í fyrstu lögum félagsins voru ákvæði urn að
aðeins skyldi kjósa ljósmæður búsettar í Reykjavík eða nágrenni í stjórn
þess (II, 10). Líklegast stafar þetta skilyrði afslæmum samgöngum og tak-
mörkun á ferðafrelsi ljósmæðra. í lögum LMFÍ frá 1969 er hins vegar búið
að fella búsetuskilyrðið brott (II, 122). En ekki verður séð hvort það var
gert með lagabreytingum 1931, 1958 eða fyrst árið 1969. Ákvæðið markar
ljósmæðrum í Reykjavík og nágrenni töluverða sérstöðu og þess vegna
hefði þurft að tiltaka nákvæmlega hvenær það var fellt úr lögum félagsins.
Ljósmæður í sveitum voru mjög einangraðar frá stéttarfélögum sínum.
Þegar Ljósmœðrablaðið hófgöngu sína árið 1922 fékkst töluverð bót á sam-
bandsleysi stéttarinnar. Þó þyrfti að rannsaka sérstaklega hvaða áhrif ein-
angrun sveitaljósmæðra hafði á stöðu þeirra innan félagsins.
Sennilega má rekja stofnun LMFÍ 1919 til þess að það ár sat á alþingi
samvinnunefnd launamála við að semja nýja launaskrá. Launakjör stéttar-
innar voru eitt höfuðbaráttumál félagsins. Helga rekur því launaþróun
ljósmæðra allítarlega.
Á árunum 1926-30 voru miklar umræður á alþingi um launakjör ljós-
nræðra. Frásögn Helgu lýsir vel því vanmati og skilningsleysi sem fram
kom á störfum stéttarinnar. Ég vil nefna þrjú dæmi um þau rök sem voru
notuð gegn launahækkunum. Tvö þau fyrri varpa ljósi á viðhorftil vinnu
kvenna utan heimilis en það síðasta sennilega fyrst og fremst á hlægilegan
fyrirslátt.
Gísli Sveinsson sagði að aldrei hefði verið til þess ætlast að laun ljós-
mæðra dygðu til lífsviðurværis eða að ljósmóðurstörfin yrðu atvinnu-
grein til að lifa af (II, 67). Þessi skilningur Gísla endurspeglar ríkjandi
afstöðu til launavinnu kvenna. Karlmenn áttu að vera fyrirvinnur heimila.
Vinna kvenna utan heimilis átti eingöngu að drýgja tekjur fjölskyldunnar,
en ljósmæður voru yfirleitt giftar. Páll Hermannsson taldi að Ijósmæður
yrðu að sætta sig við að fara á mis við há laun því sú ánægja sem þær hefðu
afstarfinu væri og yrði mikill hluti launanna (II, 71). Loks taldi einn þing-
maður „að kauphækkun til ljósmæðra mundi að öllum líkindum draga úr
eðlilegri viðkomu landsmanna." (II, 71). Helga nafngreinir ekki tvo síð-
asttöldu þingmennina. Hún vísar hins vegar til þess hvar ummæli Páls sé
að finna, en lætur þess ógetið varðandi ummæli þingmannsins sem hafði
svo þungar áhyggjur af viðkomu landsmanna. Þetta er bagaleg óná-
kvæmni og fer í taugarnar á áhugasömum lesanda.