Saga - 1989, Qupperneq 28

26
JÓN GUÐNASON
ara ef hann er ekki viss um hvort sögumaður hefur verið vitni til
dæmis að atburði eða orðaskiptum annarra manna að gera sér að
reglu að fá hreint úr því skorið.
Efnistök og stíll. Bækur Einars og Haralds eru ólíkar að efni og sam-
setningu. Einarsbækur fjalla um þjóðmál og alþjóðamál og skiptast á
lýsingar, tilvitnanir í heimildir, hugleiðingar og minningar. Sögu-
maður er ekki sjónarvottur að því sem hann lýsir nema að nokkru
leyti. Einar skoðar stéttabaráttuna sem hreyfiafl sögunnar og beinir
því kastljósinu fyrst og fremst að þeirri hreyfingu sem hann starfaði í
en hliðraði sér hjá að minnast á eigin þátt sem var ólítill. Þar sem
geysimikið liggur fyrir prentað um skoðanir og störf Einars lagði ég
oft að honum að segja gerr frá sjálfum sér og varð hann við því að
nokkru leyti. Einar hafði frá mörgu að segja, enda víðförull, víðlesinn
og þjálfaður í stjórnmálum, en í bókum hans tveimur birtist ekki
nema hluti af lífsreynslu hans.
I frásögn Einars eru stríðir strengir og ádeilutónn. Slíkt getur verið
hressilegt í greinum og hugvekjum sem lesnar eru með hvíldum, en
álitamál er hvort slíkur frásagnarháttur fari vel í langri frásögn. Eftir
nokkra umhugsun ákvað ég að láta hann halda sér þar sem hann er
lýsandi fyrir tíðarandann á þeim umbrotatímum sem sögumaður
sagði frá, tímum mikilla átaka og andstæðna. Saga hans gefur með
því móti sannari mynd en farið væri að draga úr ádeilum og slæva
broddana. Þetta gefur tilefni H1 þess að staldra ögn við tímann frá
atburðum til ritunar.
Alkunna er að í endurminningunni hneigjast atburðir eða tímabil
til þess að fá á sig sérstök einkenni eða blæ sem víkur meira eða
minna frá veruleikanum, samanber heimsádeilukveðskapinn.
Allt hafði annan róm
áður í páfadóm
kvað Bjarni Jónsson sem uppi var um 1600. Algengt er að menn sjá
æsku- og uppvaxtarár sín í gullnum bjarma er ævin var framundan
með bjartar vonir. Vert er þá að hafa í huga hverjir þeir eru og í hvaða
þjóðfélagsstétt sem bregða upp slíkum myndum. 1 endurminningum
var til dæmis árunum fyrir heimsstyrjöldina fyrri oft lýst sem tímabili
friðar, öryggis og velsældar, en þessi lýsing sem af mörgum var talin
sönn er komin frá yfirstéttarmönnum Evrópu sem lifað höfðu í alls-
nægtum og það eru einkum þeir sem gefa út endurminningar sínar.
Þegar þessu ysta borði er flett ofan af kemur í ljós að þetta var tími