Norðurland - 25.03.1977, Blaðsíða 2

Enindi Jóns Björnssonar félagsmálastjóra á kirkjuviku:
Annaðhvort sjá þeir ekki,
heyra ekki eða vilja ekki
Á nýliðinni kirkjuviku á Akureyri flutti Jón Bjöms-
son félagsmálastjóri erindi kvöldið sem iielgað var
„heimilinu og kirkjunni". Erindið vakti verðskuld-
aða athygli þeirra sem á hlýddu, en þar sem þeir
voru aðeins lítið brot bæjarbúa og telja verður að
það eigi erindi til miklu fleiri hefur Norðurland
fengið leyfi Jóns til birtingar.
Ég veit ekki, hvernig því er
varið með ykkur, en ég kem
sjaldan í þetta hús. Kirkju-
sókn mín takmarkast við fá-
einar fermingar, skírnir og
þanniglagaða fjölskylduvið-
burði. í þessu á ég mér marga
líka. Ég væri trúlega ekki
staddur hér í kvöld, ætti ég
ekki að tala. Samt er ég eng-
inn svarinn andkirkjusinni og
án alls efa ekki trúlaus, þó ég
játi að trúarhugmyndir minar
eru mér ekki skýrar. Oftast
finnst mér samband mitt við
kirkjuna einkennast af gagn-
kvæmri erindisleysu. Þetta
vildi ég sagt hafa, strax í bjrrj
un míns máls, því hvað sem
veldur, þá vil ég ógjarnan
sigla undir fölsku flaggi og
fylla þann flokk, sem hfæsnar
í kirkju.
Yfirskrift þessa kvölds
kirkjuvi'kunnar á Akureyri er
„Heimilið og kirkjan". Lengst
af íslandssögunni voru heimil-
in í landiriu sjálfu sér nóg um
flest nema einmitt guðsþjón-
ustuna, kirkjan var. öldum sam
an nær eina stofnunin í sam-
félaginu. Á þessari öld skipti
snögglega um — og að margra
mati breytti þessi öld heimil-
unum of snögglega og of ört.
Nútímaheimilið sækir fleira
að, heldur en það skapar sjálft,
öfugt við það sem var. Heim-
ilið færist æ meir í það horf,
sem kallað er kjarnafjöl-
skylda; það er, að saman búi,
hvílist og neyti matar, for-
eldrar eða foreldri með img
börn sín og aðrir heyri heim-
ilinu ekki til. Bftir sem áður
er heimilið neyslueining, sem
aflar tekna í einn sjóð, sem
síðan er ráðstafað sameigin-
lega. Hinsvegar höfum við
fært fjölmörg önnur verkefni,
sem heimilið áður annaðist út
af þeirra sviði inn á svið yfir-
gripsmeiri stofnana og kerfa.
Þannig er um fræðslu barna
og, að hluta til, gæslu þeirra.
Við höfum fært hjúkrun
sjúkra og umönnun aldraðra
og fatlaðra yfir til þar til
gerðra stofnana. Almanna-
tryggingakerfið hefur tekið
við framfærslu tekjulítilla.
Tekjuöflunin fer fram utan
heimilisins á sérstökum vinnu
stöðum, skemmtun fer fram á
sérstökum skemmtistöðum, og
við erum natin við að halda
sérstakar barnaskemmtanir,
sérstakar unglingaskemmtan-
ir, sérstalkar skemmtanir fyr-
ir aldraða.
Til að sofa, éta og horfa
á sjónvarp?
Það er þónokkuð til í því,
sem margir vilja meina, að nú
tímaheimilið sé og sé aðeins
staðurinn, þar sem maður sef-
ur, étur og horfir á sjónvarp.
En yfir þessu skyldi maður
ekki vera hnugginn. Þetta er
vissulega sú þróun, sem við
höfum kosið okkur. Hér þýðir
ekki að skella skuldinni á er-
Kirkjan verður að stíga ofan
af þeim stalli sem hún er á-
lend áhrif; almenna hnignim
góðra siða, eða hið illa nútíma
líferni. Þetta er eins og við
viljum hafa það, enginn hefur
búið til nútímann nema við
sjálf, og það er enginn ábyrg-
ur fyrir honum nema við.
En nú er heimilið einnig sá
staður í okkar samfélagi, þar
sem fólki óhindrað leyfist að
þykja vænt hvort um annað,
sýna hvort öðru ástúð og til-
finningar. Annarsstaðar í þjóð
félaginu er vart ætlast til gagn
kvæmra tilfinninga af þessu
tagi. Þar er maður víðast að
kaupa þjónustu atvinnufólks
gegn greiðslu, og við eigum
enga kröfu til tilfinninga þess
heldur aðeins verka. Þó úr-
val vöru og þjónustu sé mikið,
fæst hvergi keypt væntum-
þykja, einlægni eða ástúð fyr-
ir fé. Okkar samfélag ætlar
því nánast ekki stað, að aðrir
skiptist á þessum tilfinningum
en foreldrar og börn, makar,
systkini og aðrir nánustu
frændur, þ. e. heimilisfólk.
Það eru margir, og mun
fleiri en áður var, sem ekki
deila heimili með neinum,
önnur heimili taka einungis
yfir fjölskyldubrot. Margir
búa einir, sumir á stofnunum,
fjölmörg hjón eru bamlaus,
ýmist hefur þeim ekki fæðst
neitt barn eða bömin eru far-
in að heiman. Heimili ein-
stæðra foreldra í landinu
skipta þúsundum. Og þó heim
ili sé heilt og mannmargt er
það engin trygging fyrir því,
að það fullnægi mannsins þörf
fyrir öryggi og ástúð. Við vit-
um ekki fjölda þeiira heimila,
sem það gera ekki. Sem kunn-
ugt er skráir Hagstofa íslands
ekki tölu hamingjusamra og
óhamingj usamr a.
Það er nú ekki ætlum mín
að dásama fortíðina og svelgja
í rómantík. Það eru engir á ís-
landi í dag í svelti, og það er
fáum kalt, veikist menn fá
þeir lækningu sé þess kostur,
og allt er þetta annað en áður
var. Sumt er hinsvegar
óbreytt. Sé til að mynda ein-
hver einmana og vinalaus, þá
er sú tilfinning hin sama nú
eins og fyrir mannsaldri. Sé
einhver útskúfaður og finnist
honum allir líta niður á sig, þá
er það svipuð kennd, hvar sem
er í heiminum og á hvaða
tíma, sem er. Og þrátt fyrir
nýja öld og þá staðreynd, að
fslendingar eru ekki lengur
glorsoltnir, þá höfum við enga
ástæðu til þess að halda, að
þessar tilfinningar séu sjald-
gæfari en var fyrir manns-
aldri. Og það helgast sumpart
af því, að heimilið er og hefur
raunar ávallt verið veikur
hlekkur, sé það eitt um að upp
fylla tilfinningaþarfir fólks.
Bæði er að það nær ekki til
allra og er öðrum ónógt.
Ekki eitt og sér
En heimilið er ekki eitt og
sér, heldur inni í samfélagi,
það á sér grannheimili og ná-
búa. Og það er min trú, að
þó heimilið sjálft og tengsl
heimilisfólksins sín í milli,
hafi ef til vill breyst mikið,
þá hafi tengslin milli heimil-
anna, grenndin, nábýlið eða
nágrennið, breyst ennþá
meira á þessari öld. Ég hef
löngun til þess að skýra þetta
með dæmi úr minni eigin
reynslu.
Ég ólst upp í sveit hérna
vestan við. Þar bjó, eins og
gengur á hyerjum stað, fólk af
ýmsu tagi í sveitinni. Á sum-
um bæjunum voru eldri hjón,
á sumum yngri hjón, á sum-
um einbúar. Sumt fólkið var
ævinlega kátt, annað oftast
þurrlegt, sumt var vinnuSamt,
sumt var sinnuminna og þar
fram eftir götum. Þó fólk
þarna vestra væri að sjálf-
sögðu jafn ólíkt hvort öðru,
eins og fólk ævinlega er í lynd
iseinkun og háttum, fannst
mér það deila kjörum sínum á
allt annan veg en er til að
mynda hér. Menn hjálpuðust
að því, sem sameiginlega
þurfti að gera. Þegar einn
bóndinn átti úti mikið hey
undir veðrum, komu hinir
óbeðnir til, sem höfðu lausa
stund og hjálpuðu til. Ný hey-
vinnuvél var lánuð um alla
sveitina. Þegar nýtt fólk flutt-
ist á einn bæinn, var það heim
sótt og því heilsað. Þarna voru
stundum haldnar innansveitar
skemmtanir, sem allir tóku
þátt í, börn og gamalmenni
líka. Þetta fólk gerði sem sagt
eitt og annað með hvort öðru
Þótt Akureyri sé ekki stór bær á heimsmælikvarða koma neikvæðari hliðar borgarsamfélags-
ins skýrt fram í mannlegum samskiptum — eða samskiptaleysi öllu heldur.
Jón Björnsson.
og fyrir hvort annað, af því að
það bjó nálægt hvort öðru. Sá
sem bjó í þessari sveit kom
hinum í sveitinni við, þeir
skiptu sér af honum og hann
af þeim. Nábýlið eitt, ekki
frændsemi og ekki endilega
vinátta, skapaði gagnkvæma
ábyrgð og hluttekningu allra í
lífi hins. Þetta átti jafnt við þó
mönnum leiddist návist hvors
annars, þá var þarna ákveðin
samkennd. Sem sagt þarna
bjuggu góðir nágrannar.
Það væru stórlegar ýkjur
að segja að þarna um slóðir
hefðu menn elskað náungann
eins og sjálfan sig, en þeir
létu sér koma hann við og
horfðu ekki afSkiptalaust á
það, að færi illa fyrir honum.
í bæ, og því fremur sem
hann er stærri, virðast mér
viðhorf nágranna til hvors
annars vera öll önnur. í stað
þeirrar hluttekníngar, sem
mér þótiti þarna ríkja, er í bæ
gjarnan dýrkað visst nafn-
leysi. Menn vilja halda ná-
grannanum í vissum fjarska
og forðast það að hleypa hon-
um að sér. Vandamál ná-
grannans verða feimnismál,
sem ekki er minnst á við hann
sjálfan, en ef til vill rætt um
honum á bak. Menn horfa oft
aðgerðarlausir á hann fara í
skítinn og láta eins og það
komi þeim ekki við. í stað
þess umgangast þeir sína vini,
sína ættingja og sína klúbb-
eða samfélags-menn. Fólkið í
næstu íbúð kemur þeim ekki
við. Hið mikla nábýli bæjar-
ins, virðist hafa gert nálægð-
ina að engu, jafnvel snúið
henni upp í firringu og
fjarska. Þarna er þeim hætt,
sem eru ekki sjálfum sér nóg-
ir á allan veg.
Hrikaleg dæmi
Ég býst við að það sé ekk-
ert nýtt fyrir ykkur, að heyra
kvartað yfir eiangrunarhættu
borga og bæja. Hér á Akur-
eyri hef ég orðið var við, að
menn eru þó nokkuð drýldnir,
hvað þetta varðar. Það er þá
gjarnan viðurkennt, að svona
löguð firring sé að sjálfsögðu
úti í löndum, jafnvel í Reykja
vík, en ekki á henni Akureyri.
Því verð ég að mótmæla. Ég
hef að vísu ðkki verið hér
lengi, en mér finnst ég samt
hér hafa séð hrikaleg dæmi
um algjört skeytingarleysi
fólks í bænum um hag granna
síns. Ég ætla að nefna ykkur
um það dæmi, vitandi það, að
slfkt er áhættusamt í svo litlu
samfélagi, en ég er þeirrar
skoðunar, að það sé í rauninni
Framhald á 6. siðu.
2 — NORÐURLAND