SunnudagsMogginn - 10.10.2010, Blaðsíða 26

26 10. október 2010
V
iðbrögð ríkisstjórnarinnar við
mótmælunum á Austurvelli á
föstudag fyrir viku og sl.
mánudag hafa ekki verið
sannfærandi. Viðræður við stjórnarand-
stöðuna hafa runnið út í sandinn enda
ekki til þeirra stofnað með þeim hætti að
búast mætti við árangri. Viðræður við
Hagsmunasamtök heimilanna standa enn
yfir þegar þetta er skrifað. Sennilega eru
þær viðræður eina hálmstráið sem rík-
isstjórnin hangir á.
Hagsmunasamtök heimilanna hafa
vakið athygli fyrir ábyrgan og málefna-
legan málflutning. Það er athyglisvert að
þessi grasrótarsamtök hafa tekið við því
hlutverki, sem verkalýðshreyfingin einu
sinni gegndi en gerir ekki lengur, að vera
málsvari mannsins á götunni, fólksins á
Austurvelli.
Þau Jóhanna Sigurðardóttir forsætis-
ráðherra og Steingrímur J. Sigfússon
fjármálaráðherra slá úr og í. Að loknum
fundi með fulltrúum Hagsmunasamtaka
heimilanna sl. miðvikudag vildi Jóhanna
ekki útiloka hugmyndir samtakanna um
að færa verðtryggingu lánaskuldbindinga
aftur til ársbyrjunar 2008 en benti á að
það þýddi viðræður við banka, lífeyr-
issjóði o.fl.
Þá um kvöldið kom Steingrímur fram í
Kastljósi og var augljóslega lítið hrifinn af
slíkum hugmyndum og vildi fara aðrar
leiðir. Það má vel vera að þau séu ekki
sammála en það getur líka verið að þau
séu að reyna að vinna sér tíma.
Verði engin niðurstaða í viðræðum
ríkisstjórnarinnar við Hagsmunasamtök
heimilanna á næstu dögum geta ráðherr-
arnir farið að undirbúa brottför sína úr
ráðuneytunum.
Staða stjórnarandstöðunnar er um-
hugsunarverð. Yfirleitt hefur það verið
svo, þegar vinstristjórnir hafa hrökklast
frá völdum að Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur unnið stórsigur í þeim kosningum sem
fram hafa farið í tíð eða í kjölfar slíkra
stjórna. Það gerðist í borgarstjórn-
arkosningunum 1958 og í borgarstjórn-
arkosningum og þingkosningum 1974.
Nú er meiri spurning hvað gerist enda
aðstæður aðrar. Hrunið er ekki gleymt og
þá var Sjálfstæðisflokkurinn við völd.
Umræðurnar um stefnuræðu forsætis-
ráðherra sl. mánudagskvöld voru athygl-
isverðar. Þetta eru fyrstu meiriháttar
umræður á Alþingi frá hruni þar sem
stjórnarflokkarnir voru í áberandi vörn
og stjórnarandstaðan augljóslega í sókn. Í
ræðum talsmanna Sjálfstæðisflokksins
mátti merkja viðleitni til þess að taka upp
málstað fólksins sem var saman komið á
Austurvelli. Þingmenn Hreyfingarinnar
eru vaxandi og þeir líta af eðlilegum
ástæðum á sig sem talsmenn þess fólks
enda kjörnir á þing úr röðum þeirra sem
þar komu saman fyrir tæpum tveimur
árum.
Þegar horft er yfir þennan póli-
tíska vígvöll nú er ljóst að stjórnarflokk-
arnir báðir eru trausti rúnir. Þeir hafa
heldur ekkert að segja, ekkert fram að
færa, engar nýjar hugmyndir. Sjálfstæð-
isflokkurinn er augljóslega að reyna að
breyta sér. Hann er að leitast við að taka
sér stöðu með fólki sem hefur fyrir sann-
gjörnum, eðlilegum og réttlátum málstað
að berjast. Getur hann öðlast tiltrú þess
fólks? Það er hin stóra spurning og hið
mikla viðfangsefni sem nýir forystumenn
Sjálfstæðisflokksins standa frammi fyrir.
Á þessum vígvelli má sjá vísbendingu
um að ný stjórnmálahreyfing gæti verið í
burðarliðnum. Nái Hagmunasamtök
heimilanna og þingmenn Hreyfing-
arinnar saman í kjölfar þess að viðræður
ríkisstjórnar og samtakanna verði árang-
urslausar getur orðið til framboð til
þings, sem enginn skyldi gera lítið úr,
ekki sízt ef þessir aðilar ná að virkja fólk
af landsbyggðinni með sér.
Þetta eru vangaveltur en þær eiga rétt á
sér vegna þess að það er svo augljóst að
hin pólitíska yfirstétt á Íslandi á í erf-
iðleikum með að skilja þá þjóðfélags-
strauma sem eru á ferðinni og enn erf-
iðara með að bretta upp ermarnar og
ganga til verks á þann veg að sannfæri
hinn almenna borgara og veki hjá honum
trú á framtíðina í þessu landi.
Það stendur yfir eins konar bylting á
Íslandi, ekki blóðug bylting eins og við
þekkjum frá útlöndum,en bylting gegn
„hinum ráðandi öflum“ sem hafa reynzt
ófær um að takast á við verkefnin í kjöl-
far hrunsins á þann veg að fólkið í land-
inu hafi trú á þeim. Í byltingum koma
fram nýjar hreyfingar og nýir forystu-
menn og það er að gerast hér eins og
annars staðar.
Í grein, sem birtist í Lundúnablaðinu
The Times hinn 26. maí 2009 sagði einn
af merkari sagnfræðingum nútímans í
Bretlandi, Richard Ovary:
„Verða alltaf pólitískar afleiðingar af
alvarlegri efnahagskreppu á borð við þá,
sem nú er í Bretlandi?“ Og bætti síðan
við: „Svarið hlýtur að vera já“. Richard
Ovary lýsti því síðan hvernig kreppan á
fjórða áratug 20. aldarinnar hefði dregið
úr trú fólks á hefðbundna stjórn-
málaflokka og stofnanir samfélagsins. Sú
skoðun hefði orðið útbreidd að brezka
þingið endurspeglaði ekki lengur sjón-
armið og viðhorf brezkra þjóðfélags-
þegna.
Þetta er að gerast hér. Hrunið er að
hafa pólitískar afleiðingar en við sjáum
ekki enn hverjar þær verða. Alþingi end-
urspeglar ekki lengur sýn almennings á
samfélagið.
Í Bretlandi tafði heimsstyrjöldin síðari
breytingar. Eftir að Churchill hafði leitt
Breta til sigurs í stríðinu var hann sendur
til síns heima, sem mörgum þótti mikið
vanþakklæti. Flokki hans, Íhaldsflokkn-
um, tókst hins vegar að endurnýja sig á
árunum eftir stríð, m.a. undir forystu
ungra manna á borð við Richard Butler,
eins vanmetnasta forystumanns í þeim
flokki.
Tekst stjórnmálaflokkunum hér að
endurnýja sig? Tekst Sjálfstæðisflokkn-
um að endurnýja sig?
Eða erum við að upplifa aðdraganda
grundvallarbreytinga á íslenzka flokka-
kerfinu?
Það stendur yfir bylting gegn „ráðandi öflum“
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
T
veir prúðbúnir menn röltu í góðri trú inn á
veganesti Howard Johnson-keðjunnar
skammt frá bænum Dover í Delaware-ríki í
Bandaríkjunum á þessum degi fyrir 53 árum og
pöntuðu sitt glasið hvor af ávaxtasafa. Afgreiðslustúlkan
sinnti þeim en hellti hressingunni án umhugsunar í
plastumbúðir, eins og gestirnir ætluðu að taka hana með
sér. Töldu mennirnir einhvern misskilning á ferðinni
enda ætluðu þeir að tylla sér niður á staðnum og drekka
djúsinn í rólegheitunum. „Það er því miður ekki hægt,“
svaraði afgreiðslustúlkan. Aumingja mennirnir fengu
klums. Hvers vegna í ósköpunum máttu þeir ekki setjast
niður, nóg var af lausum sætum í veitingasalnum? Ekki
stóð á skýringunni: „Þið eruð svartir.“
Gestirnir undu þessu illa og báðu strax um fram-
kvæmdastjóra staðarins. Annar þeirra kynnti sig sem
Komla Agbeli Gbedemah, fjármálaráðherra flunkunýs
Afríkuríkis, Gana (sem fengið hafði sjálfstæði frá Bretum
fyrr sama ár) og dró fram nafnspjald máli sínu til stuðn-
ings. Hinn maðurinn var ritari hans. Framkvæmdastjór-
inn lét sér hins vegar fátt um finnast. Reglur væru regl-
ur. Eftir stutt spjall sáu gestirnir því sæng sína upp
reidda, greiddu fyrir djúsinn en skildu glösin ósnert eftir
á afgreiðsluborðinu áður en þeir héldu á brott.
Málið komst í heimspressuna daginn eftir, þar sem
Gbedemah sagði farir sínar ekki sléttar. „Fyrst varafor-
seti Bandaríkjanna fær að snæða kvöldverð heima hjá
mér í Gana get ég ekki skilið hvers vegna ég fæ þessar
viðtökur á veganesti í Bandaríkjunum,“ sagði hann en
þá um vorið hafði Richard M. Nixon varaforseti verið í
opinberri heimsókn í Gana og þekkst heimboð hans.
Boðið til morgunverðar í Hvíta húsinu
Málið var hið vandræðalegasta fyrir Bandaríkjastjórn
sem sendi með hraði frá sér opinbera afsökunarbeiðni.
Almennt er álitið að Wilson Flake, sendiherra Banda-
ríkjanna í Gana, hafi afstýrt milliríkjadeilu með því að
lýsa því yfir í fjölmiðlum að um „afbrigðilegt og ein-
angrað“ atvik hafi verið að ræða.
Ekki nóg með það, sjálfur forsetinn, Dwight D. Ei-
senhower, steig inn í atburðarásina með því að bjóða
Gbedemah til morgunverðar í Hvíta húsinu með sér og
Nixon varaforseta. Forsetinn fór sjálfur með hinn móðg-
aða gest í sýnisferð um híbýli sín og útskýrði fyrir hon-
um að svona uppákomur væru sjaldgæfar en gætu því
miður átt sér stað hvar sem væri, hvenær sem væri.
Viðbrögð Bandaríkjamanna mæltust almennt vel fyrir
í Gana og þegar upp var staðið var talið að heimsveldið
hefði vaxið í áliti þar um slóðir frekar en hitt. Sjálfur var
Gbedemah sáttur. „Ég vona,“ sagði hann áður en hann
flaug áleiðis heim, „að íbúar Gana geri sér grein fyrir því
að einungis brotabrot Bandaríkjamanna hegðar sér með
þessum hætti.“
Veganestið í Dover var heldur ekki búið að bíta úr
nálinni með gjörninginn. Framkvæmdastjórinn fékk
þegar í stað fyrirmæli um það frá yfirmönnum Howard
Johnson-keðjunnar að upp frá þessu yrði hann að af-
greiða alla sem stingju við stafni og bjóða þeim til sætis –
óháð kynþætti. Það var stór biti að kyngja á þessum tíma
fyrir aðskilnaðarsinnana í Dover.
Komla Agbeli Gbedemah, sem oft var kallaður „Afro
Gbede“ var lengi náinn samstarfsmaður dr. Kwame
Nkrumah, fyrsta forsætisráðherra Gana, og fjár-
málaráðherra í stjórn þess síðarnefnda í sjö ár. Árið 1961
kastaðist í kekki með þeim félögum og eftir að upp
komst um áform Gbedemahs um að steypa Nkrumah af
stóli var hann sviptur embætti og hrakinn í útlegð. Hann
reyndi að snúa aftur til valda árið 1969 en sú tilraun rann
út í sandinn vegna meintra spillingarmála frá fyrri tíð og
Gbedemah dró sig endanlega í hlé frá stjórnmálum.
Hann andaðist árið 1998, 86 ára að aldri.
orri@mbl.is
Bannað að
setjast með
djúsglasið
Komla Agbeli Gbedemah fjármálaráðherra
Gana sárnaði.
’
Ekki nóg með
það, sjálfur
forsetinn,
Dwight D. Eisen-
hower, steig inn í
atburðarásina með
því að bjóða
Gbedemah til
morgunverðar í
Hvíta húsinu með
sér og Nixon vara-
forseta.
Dwight D. Eisenhower Bandaríkja-
forseti baðst afsökunar.
Á þessum degi
10. október 1957