Morgunblaðið - 13.01.2010, Blaðsíða 20

20 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. JANÚAR 2010
Í HÆSTARÉTTI
Íslands eru níu dóm-
arar, skipaðir til ævi-
loka. Þar á meðal er
Jón Steinar Gunn-
laugsson. Jón Steinar
braut blað í sögunni
þegar hann svaraði
gagnrýni opinberlega,
fyrstur hæstarétt-
ardómara, á afstöðu
sína í dómsmáli. Hér
var um að ræða sér-
atkvæði sem hann skilaði inn í
hæstaréttarmáli nr. 148/2005 (en
andstætt hinum dómurunum í mál-
inu vildi Jón Steinar sýkna
ákærða). Málið var höfðað að
frumkvæði stúlku nokkurrar sem
kærði fyrrverandi sambýlismann
móður sinnar fyrir kynferðisofbeldi
gegn sér. Forstöðumaður Barna-
húss, Vigdís Erlendsdóttir, tók við-
töl við stúlkuna. Fram kom að Vig-
dís teldi allt benda til þess að
stúlkan hefði verið misnotuð frá
unga aldri. Jón Steinar hafði m.a.
þetta um málið að segja í grein
sem birtist í tímaritinu Lögréttu í
júlí 2008: „Svona greinargerð
skiptir að mínum dómi yfirleitt
ekki máli fyrir sönnunarfærsluna,
enda kemur sú frásögn brotaþola,
sem greinargerð byggist á, venju-
lega fram í því sem brotaþolinn
ber sjálfur fyrir dóminum.“
Með þessum orðum hefur Jón
Steinar lýst því opinberlega yfir að
hann taki yfirleitt lítið sem ekkert
mark á álitsgerðum sálfræðinga,
enda endursegja þeir bara það sem
brotaþoli segir sjálfur fyrir dómi
að hans mati. Ekki ber á öðru en
að áralangt nám og sérmenntun
sálfræðinga sé að engu höfð. Stað-
reyndin er samt sem áður sú að
sálfræðingar sem koma fyrir rétt
eru ekkert síður þjálfaðir í að
greina ummerki um andlega
áverka en augnlæknar eru sér-
þjálfaðir í að greina gláku. Ef sál-
fræðingum og geðlæknum er ekki
treystandi til að meta andlegt
ástand fólks á faglegan hátt, hverj-
um er þá treystandi til þess?
Ég gaf nýlega út bókina Á
mannamáli, sem fjallar um kyn-
bundið og kynferð-
islegt ofbeldi. Þar
velti ég ofangreindum
spurningum fyrir mér.
Ég er ekki ein um að
hafa sett spurning-
armerki við afstöðu
Jóns Steinars. Guð-
mundur Andri Thors-
son rithöfundur komst
svo að orði í pistli í
ágúst 2008:
„Enn er Jón Steinar
að berjast fyrir því að
í dómum sé litið
framhjá hvers kyns
vitnisburði um sálrænt áfall eftir
kynferðisofbeldi. Hann lætur eins
og hann trúi ekki á fyrirbærið.“
Áfallastreituröskun, ein alvarleg-
asta andlega afleiðing áfalls, er
fyrirbæri sem Jón Steinar gefur
lítið fyrir. Í áðurnefndri grein sinni
hafði hann eftirfarandi um
áfallastreituröskun að segja:
„Menn verða að sætta sig við að
afbrot sem engin vitni eru að verða
yfirleitt ekki sönnuð með því að
láta kunnáttumenn fara inn í
heilabú fórnarlambs eða sakborn-
ings og kanna sannleiksgildi frá-
sagna þeirra. Réttmæt þrá eftir
því að afbrotamenn sleppi ekki við
refsingu má ekki valda því að bún-
ar séu til aðferðir af þessu tagi við
sönnunarfærslu.“
Hér er vert að minnast þess að
áfallastreituröskun er ekki tól sem
var sérstaklega fundið upp til að
auðvelda sönnun í kynferðisbrota-
málum, og er síður en svo einungis
tengd þeim brotaflokki. Fræðiheit-
ið var sett fram við greiningu á
þeim geðrænu vandamálum sem
bandarískir hermenn glímdu við í
kjölfar Víetnamstríðsins á áttunda
áratug síðustu aldar. Margir þeirra
sem sneru aftur úr stríðinu áttu í
svefn- og einbeitingarörðugleikum,
glímdu við þunglyndi, doða og
áleitnar minningar um atvik sem
þeir höfðu orðið vitni að eða tekið
þátt í. Ástandið leiddi suma að lok-
um til sjálfsvígs. Árið 2005 sviptu
17 fyrrverandi hermenn sig lífi á
hverjum degi í Bandaríkjunum,
eða um 120 á viku.
Jón Steinar sagði jafnframt um
áfallastreituröskun að það væri
„sjaldgæft eða jafnvel óþekkt að
ákæruvald reyni sönnunarfærslu af
þessu tagi í öðrum flokkum af-
brota, jafnvel þó að þar kunni að
vera skortur á raunverulegum
sönnunargögnum um afbrot sem
ákært er fyrir“.
Leit á vefsíðu héraðsdómstóla
landsins leiddi í ljós að kærandi
bæri merki um eða þjáðist af
áfallastreituröskun í:
a) líkamsárásarmálum (S-1978/
2007, S-1010/2007, S-534/2007,
S-396/2006)
b) broti gegn valdstjórninni (S-395/
2007)
og síðast en ekki síst
c) í líkamsárásarmáli (nr. 381/2007)
í Hæstarétti, en í því dæmdi Jón
Steinar sjálfur.
Lítið hefur verið fjallað um
áðurnefndar yfirlýsingar, þrátt fyr-
ir að hér sé á ferðinni einn af
æðstu handhöfum dómsvalds á Ís-
landi. Þykir það ekki sæta tíð-
indum þegar manneskja í slíkri
stöðu grefur undan heilli starfs-
stétt? Ef ráðuneytisstjóri umhverf-
isráðuneytisins lýsti því yfir að
ekki væri mark takandi á álits-
gerðum líffræðinga, myndi það
vekja meiri athygli?
Afstaða Jóns Steinars gengur
þvert gegn vitundarvakningu sem
átt hefur sér stað á undanförnum
árum um sálrænt tjón. Sú
vitundarvakning endurspeglast
m.a. í ráðleggingu formanns
Mannréttindanefndar Sameinuðu
þjóðanna til íslenskra yfirvalda ár-
ið 2005 um að styðjast við álit sál-
fræðinga í nauðgunarmálum. Eftir
stendur spurningin: Ber að taka
mark á mati sálfræðinga á and-
legum áverkum fyrir íslenskum
dómstólum? Ef svarið er já, hvaða
þýðingu hefur yfirlýst andstaða
hæstaréttardómarans Jóns Stein-
ars Gunnlaugssonar við því?
Jón Steinar og sálfræðingarnir
Eftir Þórdísi Elvu
Þorvaldsdóttur » Í Hæstarétti Íslands
eru níu dómarar,
skipaðir til æviloka. Þar
á meðal er Jón Steinar
Gunnlaugsson.
Þórdís Elva
Þorvaldsdóttir
Höfundur skrifaði bókina Ofbeldi á
Íslandi: Á mannamáli.
BOÐUÐ fyrning-
arleið ríkisstjórn-
arinnar í sjávarútvegi
er fjarri því að vera
eitthvert einkamál
stjórnmálamanna og
útvegsmanna. Þessi óá-
byrga leið, sem er ekk-
ert annað en hrein og
klár eignaupptaka,
snýst þegar öllu er á
botninn hvolft um at-
vinnu og afkomu venju-
legs fólks um land allt, sérstaklega þó
á landsbyggðinni. Þessar óútfærðu
tillögur hafa þegar kallað fram óvissu
og óöryggi sem teygir sig langt út
fyrir raðir útgerðar og fiskvinnslu.
Stjórnvöld verða að átta sig á því að
með því að vega að rekstrargrund-
velli sjávarútvegsfyrirtækja eru þau
að vega að hagsmunum almennings.
Hvað þýðir 5% árleg skerðing afla-
heimilda fyrir Vestfirði? Munum við
áfram halda 9% botnfiskkvótans þótt
íbúarnir séu ekki nema 2% lands-
manna? Eða verður kvótinn fluttur
„til fólksins“ eins og það er kallað og
þannig safnað saman á höfuð-
borgarsvæðinu? Þar býr meginþorri
landsmanna. Það er harla fátt um
svör. Það er holur hljómur í þessum
tillögum stjórnvalda enda hafa menn
augljóslega ekki hugsað
dæmið til enda.
Fiskveiðistjórnun
býr ekki til fisk
Það vill gleymast í
umræðunni um sjávar-
útveginn að það er Al-
þingi sem setur leik-
reglurnar; hverjir mega
veiða, hversu mikið,
hvar, hvenær og á
hvernig skipum. En það
er sama hvaða nafni
fiskiveiðistjórnun nefn-
ist, hún býr ekki til fisk.
Strandveiðarnar síðasta sumar eru
gott dæmi um þetta. Þar var heimilt
að veiða 4000 tonn af fiski, aðallega
þorski, sem tekin voru af veiðiheim-
ildum aflamarksskipa. Sjávarútvegur
snýst ekki um að gogga óslægðum
fiski upp á bryggju á sólbjörtum sum-
ardegi. Sjávarútvegur er keðja
margra samverkandi þátta; veiða og
skynsamlegrar nýtingar auðlind-
arinnar, hátæknivinnslu, gæðaeft-
irlits, skipulags og sölu- og markaðs-
starfs. Þetta þarf allt að vinna saman
svo hægt sé að ná hámarksarðsemi í
sjávarútvegi.
Hagræðing í sjávarútvegi hefur
kostað miklar fjárfestingar. Fyrir
tíma kvótakerfisins vorum við í frjáls-
um veiðum. Það var ekki að okkar
beiðni að við vorum sviptir stórum
hluta þess afla sem við höfðum áður
veitt. Við Vestfirðingar vorum í raun
alfarið á móti kvótakerfinu. Enginn
deilir heldur um að hagræðingin
kostaði fórnir, það þekkjum við Vest-
firðingar kannski manna best. Undan
þessu varð hins vegar ekki vikist og
það var atvinnugreinin sjálf sem tók
þann slag. Án nokkurs atbeina rík-
isins tókum við afleiðingunum af lög-
um, þar sem okkur var gert að kaupa
aflaheimildir ættu fyrirtækin á annað
borð að lifa; kaupa þá út sem ekki
höfðu nægar heimildir.
Hagræðing – betri rekstur
Áræðni, drifkraftur og útsjónar-
semi hafa gerbreytt rekstraraf-
komunni til hins betra – jafnvel þótt
þorskaflinn sé innan við helmingur
þess sem var fyrir 20 árum. Það segir
sína sögu. Væri t.d. rekstrar-
grundvöllur fyrir útgerð Páls Páls-
sonar ÍS í dag ef ekki hefðu verið
keyptar aflaheimildir til að vega upp
niðurskurðinn? Nú á að refsa mönn-
um fyrir viðsnúninginn með því að
taka af þeim aflaheimildir sem þeir
hafa keypt samkvæmt lögum frá Al-
þingi.
Fyrningarleiðin grefur undan
grundvelli fiskveiðistjórnunarinnar.
Hún hvetur ekki til ábyrgrar afstöðu
og góðrar umgengni um auðlindir
sjávarins með langtímaafrakstur
fiskistofnanna í huga, heldur stuðlar
að því að útgerðarfyrirtækin verða
þvinguð til að líta fremur til skamm-
tímahagsmuna í rekstri sínum, vegna
óvissunar um varanleika veiðiheim-
ildanna.
Óöryggið grefur undan öllum
Fyrningarleiðin, eða upptökuleiðin
eins og ég vil frekar nefna það, er
ávísun á afturhvarf til ríkisvæðingar
og miðstýringar og rekstrar-
umhverfis, sem við höfum unnið okk-
ur markvisst út úr á 20 árum. Fyrn-
ingarleiðin er ávísun á óöryggi. Hún
leiðir til þess að enginn fæst til þess
að fjárfesta í sjávarútvegi. Og það
sem er alvarlegast: Hún leiðir til þess
að eignir óbreytts almennings hér á
Vestfjörðum, hvort sem hann hefur
einhver tengsl við sjávarútveginn eða
ekki, munu falla enn frekar í verði.
Óöryggið grefur undan okkur öllum.
Fyrningarleið ógnar atvinnu og
afkomu fólks á landsbyggðinni
Eftir Einar Val
Kristjánsson » Fyrningarleiðin, eða
upptökuleiðin eins
og ég vil frekar nefna
það, er ávísun á aftur-
hvarf til ríkisvæðingar
og miðstýringar
Einar Valur
Kristjánsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Hraðfrystihússins-Gunnvarar hf.
á Ísafirði.
NÚ HEFUR það opinberast
endanlega að vinstristjórnin er
ekki fær um að verja hagsmuni
þjóðarinnar gagnvart erlendum
ríkjum. Blaðamannafundurinn í
stjórnarráðinu hefði allt eins
getað verið haldinn í Downings-
stræti 10. Í stað þess að nota
tækifærið og kynna málstað
okkar fór fundurinn í að skamm-
ast út í forseta lýðveldisins og
mála skrattann á vegginn.
Á næstu vikum munum við
verða vitni að hræðsluherferð
ríkisstjórnarinnar, markmiðið
verður að hræða þjóðina til
hlýðni við Icesave nauðasamn-
inginn, sem pólitískir embætt-
ismenn nenntu ekki að verjast.
Hræða til hlýðni svo stjórnin
haldi velli.
Íslendingar eru lítil þjóð sem
þessa stundina er stjórnað af
stjórnmálamönnum með lítið
hjarta. Ljósið í myrkrinu er að
enn lifir þó lýðræðið.
Það er þjóðin sem er með
stórt hjarta og með réttlætið að
vopni mun hún sigra.
Sanngjarn samningur er
krafa fólksins, krafa þeirra sem
eiga að borga.
Birgir Þórarinsson
Leiðtogar
með lítið
hjarta
Höfundur er varaþingmaður.
NÚ BER svo við að
forseti Íslands hefur
ákveðið að vera sam-
kvæmur sjálfum sér og
auk þess hlusta á rödd
þjóðar sinnar og alþing-
ismanna hvort sem þeir
eru í ríkisstjórn eður ei.
Margir tóku andköf
þegar forsetinn neitaði
að skrifa undir rík-
isábyrgðina. Gífuryrðin
létu ekki á sér standa og mátti sjá
fréttamenn fara offari í spurningum
sínum, svo mikil voru tíðindin. Enda
kom þetta á óvart. Forsetinn hafði
neitað óskabarni sínu um undirritun
á vondan víxil. Börnin hans fóru sam-
stundis í fýlu og sögðu að allt væri
ónýtt. Svo mikið kom þeim þetta á
óvart að þau virtust engan veginn
tilbúin til þess að mæta þessum tíð-
indum. Afleiðingar hroka þeirra
mátti strax sjá í illa upplýstum er-
lendum fjölmiðlum og barnalegum
viðbrögðum þeirra um vilja ekki
ferðast með forsetanum.
Þrátt fyrir að þetta mál hafi verið
reifað endalaust að því virðist á Al-
þingi þá er einnig merkilegt að sjá og
heyra hversu margir eru illa upp-
lýstir um þennan samning. Það er
kannski ekki furða þar sem almanna-
tengsl Íslands og sér í lagi núverandi
ríkisstjórnar, og þeirrar sem var í
hruninu, hafa verið til skammar.
Margir héldu til að mynda að nú væri
verið að kjósa um samninginn sjálfan
eða jafnvel að borga ekki neitt. Hið
rétta er auðvitað að í lok ágúst 2009
samþykktu íslensk stjórnvöld að þau
myndu standa við skuldbindingar sín-
ar gagnvart innistæðueigendum í
Bretlandi og Hollandi. Það hefur ekk-
ert breyst. Það sætir því furðu þetta
upphlaup í erlendum fjölmiðlum sem
og íslenskum. Nú er verið að kjósa
um útvatnaða fyrirvara frá því í októ-
ber um ríkisábyrgð. Það sem er afar
sárt að sjá í íslenskri umræðu er að
sumir virðast afskrifa þetta mál eins
og að nóg sé komið og að þetta sé svo
„leiðinlegt“. Mörg verk eru leiðinleg
en nauðsyn þeirra verður að vera í
fyrirrúmi. Þegar velta á fyrir sér
hvers vegna u.þ.b. 60.000 Íslendingar
hvöttu til að forseti
undirritaði ekki þennan
víxil þarf að hafa eft-
irfarandi í huga áður
málið er sett til hliðar
sem „leiðinlegt“.
Frá því í janúar 2009
hafa Íslendingar greitt
eða munu greiða vexti
af „láni“ Breta og Hol-
lendinga. Þetta eru
100.000.000 á dag.
Það hefur aldrei ver-
ið raunhæft að Ísland
myndi sleppa alfarið
við að greiða þetta „lán“ til baka þrátt
fyrir gallaða löggjöf.
Ísland mun greiða meira en inni-
stæðutrygginguna vegna vaxta og
kostnaðar Breta og Hollendinga við
umstangið.
Hvort 300.000 manna örþjóð getur
staðið undir þessum skuldbindingum
hafa verið skiptar skoðanir um, því
miður virðast þær vera hápólitískar
frekar en raunhæfar.
Skattar af innistæðum í Bretalandi
og Hollandi fóru til þarlendra stjórn-
valda.
AGS hefur gefið út að þessi höfnun
skipti ekki máli.
Allar hótanir ríkistjórnarinnar um
„hrikalegar“ afleiðingar hafa ekki
gengið eftir frá því að krafan um und-
irritun hófst. Þetta er að sjálfsögðu
ekki tæmandi listi en umhugs-
unarverður. Ég tel að það verði enn
„leiðinlegra“ að greiða þessar fjár-
hæðir til baka með blóði, svita og tár-
um barna okkar og barnabarna ef
þau kjósa að eiga hér heima. Þegar
við horfum fram á bága heilbrigð-
isþjónustu og svelt menntakerfi mun-
um við hugsa til baka og sjá að þol-
inmæði og kraft þarf til að ganga í
erfið verk. Uppgjöf á grundvelli þess
að hlutirnir séu „leiðinlegir“ er ekki í
boði fyrir þá framtíð sem okkur sár-
vantar að trúa núna á.
Leiðinlegt mál
Eftir Karenu
Elísabetu
Halldórsdóttur
Karen Elísabet
Halldórsdóttir
»Uppgjöf á grundvelli
þess að hlutirnir séu
„leiðinlegir“ er ekki í
boði...
Höfundur er BA í sálfræði og MS í
mannauðsstjórnun.