Morgunblaðið - 20.08.2010, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. ÁGÚST 2010
Líf og fjör Baðströndin í Nauthólsvík hefur verið vel sótt í sumar enda veðrið leikið við gesti og menn jafnt sem hundar fundið sér eitthvað til að skemmta sér við, bæði í landi og úti á sjó.
Eggert
Menningararfur,
hvað er það? Viðbúið er
að margir rétti upp
hönd til að svara þess-
ari spurningu. Flestir
munu nefna tunguna,
söguna, bókmenntir og
fornminjar. Það voru
einmitt fornminjar sem
þjóðminjavörður, Mar-
grét Hallgrímsdóttir,
gerði að umtalsefni í
hnitmiðaðri og upplýsandi grein í
Sunnudags-mogga nýlega. Hún
fjallaði þar um menningararfinn sem
við eigum í torfbæjunum: fag-
urfræðina, handverkið og útsjón-
arsemina sem að baki þessari húsa-
gerð býr, þar sem fjölbreytni í gerð
og skipulagi húsa markast ekki síst
af aðstæðum. Við lestur grein-
arinnar minntist ég hjóna sem urðu
á vegi mínum á ráðstefnu í Tékkó-
slóvakíu fyrir u.þ.b. 35 árum. Þau
voru miklir unnendur íslenskrar
menningar, höfðu lesið allt sem þau
komust yfir um land, þjóð og bók-
menntir. Og þau höfðu ekki látið þar
við sitja. Bakvið hið illræmda járn-
tjald náðu þau að nurla saman gjald-
eyri til ferðarinnar svo þau gætu lát-
ið draum sinn um heimsókn til
sögueyjunnar rætast. Vopnuð Ís-
landsklukku Laxness og Skálholti
Kambans komust þau með aðstoð
puttans til Bretlands. Þaðan tóku
þau sér far með fiskibáti frá Hull.
Ólýsanleg var undrun þeirra þeg-
ar þau komu á höfuðból íslenskrar
lúterstrúar, Skálholt. Sú minjafá-
tækt sem við blasti var óskiljanleg
þessum Mið-Evrópubúum með þús-
und ára byggingarsögu á bakinu,
þar sem kastalar, klaustur og hallir
skarta þykkum steinveggjahleðslum
sem staðið hafa í aldir. Hér stóðst
hið forgengilega byggingarefni ekki
tímans tönn, en kallaði á stöðuga
endurnýjun og viðhald. Engu að síð-
ur eru torfbæirnir hinn eini sanni ís-
lenski byggingararfur sem talandi
er um.
Eins og Margrét bendir á er það
hugvit í mannvirkjagerð og aðlög-
unarhæfni sem gefur torfbænum
sérstöðu í byggingarsögu heimsins.
Þess utan, en með und-
antekningum, er bygg-
ingarsaga okkar ekki
sérlega markverð enda
að stærstum hluta inn-
flutt og þá aðallega
dönsk.
Hugvit og nýsköpun
eru lykilorð hvort sem
um er að ræða bygg-
ingarlist eða borgarlíf.
Glötun þessara eig-
inleika getur leitt til
falls stórvelda, eins og
gerðist t.d. á Grikk-
landi til forna og sést vel á bygging-
arsögu Grikkja. Hofgerðarlist
Grikkja þróaðist úr einföldu timb-
urskýli utan um líkneski guðanna,
yfir í ígildi höggmyndar með eig-
inleika guðsins sjálfs. Þegar Grikkir
tóku síðan að byggja hof úr steini
breyttu þeir ekki forminu í samræmi
við efnið. Áherslan var öll á full-
komnun hlutfalla. Á hátindi grískrar
byggingarlistar héldu eftirhermur
burðarbita gömlu timburhofanna sér
enn í Parthenonhofinu í Aþenu þó úr
steini væru. Endastöð var náð. Það
voru menningarsnauðir strategistar
frá Róm sem umbyltu bygging-
arsögu þess tíma. Þeir þróuðu boga
og hvelfingar sem nýttu betur bygg-
ingarefnið og veittu ljósi og lífi inn í
strúktúrinn. Hjá Rómverjum vék
fagurfræðin að nokkru fyrir stór-
fengleikanum, en um aldir reyndist
þessi formbreyting arkitektum góð-
ur grunnur. Næsta bylting í bygg-
ingarsögunni hefst seint á 19. öld,
þegar bandarískir „barbarar“ fara
að takast á við ný byggingarefni.
Styrkur stáls og léttleiki glers um-
bylti listgreininni. Opin rými og
skýjakljúfar hafa síðan einkennt
borgarlandslag um allan heim. Því
minnist ég á þetta, að hér ríkir tími
afturhalds og ótta við nýjungar,
hvort sem er á sviði byggingarlistar
eða athafnalífs. Enginn framfara-
hugur er í mönnum, aðeins krampa-
kennt hald í það sem var. Komi fram
ósk um nýtingu dýrmætra lóða í
miðbæ Reykjavíkur ætlar allt um
koll að keyra. Krafist er riftunar
samninga, þótt það geti kostað
skattgreiðendur stórfé í skaðabæt-
ur, svo engu verði raskað í hinu
danska hofi miðborgarinnar. Og kór-
inn tekur undir. Morgunblaðið birtir
myndir af „bæjarprýði“ miðbæj-
arins og heldur varla vatni yfir
„glæsileikanum“ í ásýnd húss sem
hver maður sér að er klambur og
klastur frá upphafi. Viðurkenna má
að Þingholtsstræti 2-4 ber hand-
verki íslenskra iðnaðarmanna gott
vitni, en sem minnisvarði um fram-
tíðarsýn íslenskra arkitekta vekur
það aðeins depurð. Hvert sækir
þetta fólk menntun sína? Hefur það
aldrei komið til Berlínar þar sem
rústir gömlu keisarakirkjunnar
standa í bláum skugga minningar-
kapellunnar með sinn gnæfandi
glerturn? Þar er minningu um eyði-
leggingarmátt stríðs haldið á lofti
með minnisvarða í anda þeirra sem
eftir lifa. Í Berlín stefnir lífið fram á
við en deyr ekki inn í formið eins og
á Grikklandi forðum. Líf í mið-
bænum á að vera áhugavert fyrir
alla aldurshópa. Í dag sést þar varla
nokkur maður yfir þrítugt nema
hann sé túristi eða miðbæjarrotta.
Það þarf að endurheimta Ingólfs-
torg úr klóm fortíðarbullanna. Séu
fjármunir í skúffunum má flytja
gömlu húsin á Árbæjarsafn, en varð-
veislugildi þeirra er ekkert og þarna
er erindi þeirra lokið. Eigi stjórn-
málamenn og skipulagsfræðingar í
vandræðum með miðbæinn má
benda á að tvö hús setja rammann
um Kvosina: Ráðhúsið og Harpa. Út
frá því ber að vinna og hafi þeir
stund aflögu mættu þeir gefa gaum
að útsýninu til austurs frá Lækjar-
torgi. Það ríkir jafnvægi í skipulag-
inu handan lækjar, ekki vegna sam-
ræmds stíls húsanna (sem ekki er)
heldur vegna þess að þar fara saman
útsjónarsemi og stórhugur í bland
við nýsköpun.
Eftir Ragnhildi
Kolka »Eigi stjórnmála-menn og skipulags-
fræðingar í vandræðum
með miðbæinn má
benda á að tvö hús setja
rammann um Kvosina:
Ráðhúsið og Harpa.
Ragnhildur Kolka
Höfundur er lífeindafræðingur og býr
í miðbænum.
Minjar í miðbænum – hvað
er verið að varðveita?
Norðlingaalda er
komin í sviðsljósið á
ný eftir tilskipun frá
umhverfisráðherra
um að stækka eigi
friðlandið og leggja
alla orkuöflun á
svæðinu á hilluna.
Þau áform koma ekki
á óvart, en vinnu-
brögðin eru vægast
sagt einkennileg, þótt
fátt komi orðið á óvart lengur í
þeim efnum þar sem ríkisstjórnin
og samskipti hennar inn á við og
út á við koma við sögu.
Settur umhverfisráðherra, Jón
Kristjánsson, kvað upp úrskurð
um Norðlingaölduveitu árið 2003,
nánar tiltekið í lok janúar það ár.
Með þeim úrskurði var Lands-
virkjun gert að þoka fram-
kvæmdum við veituna út fyrir
friðlandið í Þjórsárverum. Um
þetta virtist vera nokkuð góð sátt
á þeim tíma. Ekki var hrópað
húrra fyrir úrskurðinum hjá
Landsvirkjun og róttækustu um-
hverfissinnar tóku honum með
varfærni, en skoðanakannanir
sýndu yfirgnæfandi fylgi þjóð-
arinnar við þessa leið. Hins vegar
leið ekki á löngu áður en andstæð-
ingar orkuvinnslu fundu sér nýtt
vígi til þess að standa á. Það var
að stækka friðlandið og var í því
sambandi sérstaklega vitnað í
hættu á að Eyvafen, votlendi suð-
vestan við verin, færi í kaf við
framkvæmdina og eins áhrif henn-
ar á fossana í Þjórsá. Tíminn hef-
ur síðan liðið og nú er svo komið
að stækkun friðlandsins er komin
á dagskrá og hefur borist út í til-
kynningarformi.
Opin stjórnsýsla
og lýðræðisleg umræða
Það hefur löngum verið vitnað
til þess að Rammaáætlun um nýt-
ingu og verndun vatnsafls og jarð-
hita væri í vinnslu. Auðvitað eiga
þessi áform að ræðast á þeim
vettvangi eða að minnsta kosti að
koma til kasta Alþingis og ræða
þau þar í samhengi við aðra mögu-
lega orkunýtingu. Ef
áformin þarna eru
slegin út af borðinu
um alla framtíð hefur
það að sjálfsögðu
áhrif annars staðar.
Þetta þarf auðvitað
að vera uppi á borð-
inu og ræðast í anda
þeirrar opnu stjórn-
sýslu sem talað er
svo mikið um – þegar
það passar viðkom-
andi.
Framsóknarmenn eru tilbúnir
til þess að taka þessa umræðu.
Við viljum að Alþingi fái að ræða
breytta forgangsröðun með mál-
efnalegum hætti, sé ekki tími til
að bíða eftir niðurstöðu ramma-
áætlunar. Hins vegar er ljóst að
sú umfangsmikla stækkun frið-
landsins sem til umræðu er núna
gerir ráð fyrir að þarna verði eng-
in orkunýting. Í raun er þó aðeins
verið að tala um dælustöð þar sem
vatninu er veitt inn á virkj-
unarsvæði Þjórsár til þess að auka
nýtingu annarra virkjana þar.
Umhverfisvænni leið til að auka
orkuframleiðslu og skapa þau
störf sem því fylgja er vandfundin.
Hins vegar starfar umhverf-
isráðherra í þeim anda að orð
hennar séu lög og þeir sem eru
eitthvað að kvaka úti í samfélag-
inu eiga að gjöra svo vel og „anda
með nefinu“. Einhvern tímann
hefði hið rammíslenska orð hroki
verið notað um slíka framgöngu.
Eftir Birki Jón
Jónsson
» Framsóknarmenn
eru tilbúnir til þess
að taka þessa umræðu.
Við viljum að Alþingi fái
að ræða breytta for-
gangsröðun með mál-
efnalegum hætti, sé
ekki tími til að bíða eftir
niðurstöðu rammaáætl-
unar.
Birkir Jón Jónsson
Höfundur er alþingismaður og vara-
formaður Framsóknarflokksins.
Að anda
með nefinu