Morgunblaðið - 17.09.2010, Blaðsíða 20

Skuldakreppa og
fjöldaatvinnuleysi
FRÉTTASKÝRING
Baldur Arnarson
baldura@mbl.is
M
örg helstu iðnríkja
heims hafa safnað
miklum skuldum.
Skuldafjallið
kallar á niðurskurð
og endurskipulagningu, aðgerðir
sem ólíklegt er að komi til fram-
kvæmda vegna tregðu stjórnvalda
til að draga saman seglin.
Þess í stað bregðast stjórnvöld
við vaxandi greiðslubyrði lána með
skattahækkunum, sem aftur ýtir
undir vítahring uppsagna og til-
færslu starfa til landa þar sem
launakostnaður er viðráðanlegri.
Neysla dregst að sama skapi
saman og eykur enn á vandann.
Svona má draga saman dökka
framtíðarsýn hagfræðingsins Alex
Jurshevski í erindi hans á alþjóðlegu
fjárfestingarþingi (WAISC) í Kan-
ada í vikunni en fram kemur í Globe
and Mail, einu helsta dagblaði Kan-
ada, að hann vinni að tillögum að
skuldauppgjöri fyrir íslenska ríkið
sem leysi af hólmi samstarfið við
Alþjóðagjaldeyrissjóðinn.
Skjólveggurinn farinn?
Jurshevski, sem er sérfræð-
ingur í skuldauppgjöri ríkja, bendir
á að ólíkt fyrri kreppum geti ríki
heims ekki leitað skjóls hjá Banda-
ríkjastjórn. Kletturinn sé sorfinn.
Má í þessu samhengi benda á að
í einu af nýjustu heftum bandaríska
íhaldstímaritsins American Specta-
tor er því haldið fram að saman-
lagðar skuldbindingar bandaríska
ríkisins nemi um 500% af þjóðar-
framleiðslu, séu framtíðarskuld-
bindingar í heilbrigðismálum og öðr-
um málaflokkum teknar með í
reikninginn. Ber hér að geta þess að
opinbera talan nálgast 100% af þjóð-
arframleiðslu og þarf því að fara aft-
ur til forsetatíðar demókratans
Harry Truman (1945-1953) til að
finna svo hátt skuldahlutfall.
Stórveldi í nýju hlutverki
Bandaríkin framleiddu sig sem
kunnugt er þá út úr vandanum – iðn-
framleiðsla var hvergi á jafn háu
stigi í stríðslok – en flytja nú inn
framleiðsluvörur frá Kína.
Þegar Barack Obama náði kjöri
sem 44. forseti Bandaríkjanna fyrir
tæpum tveimur árum lofaði hann
þegnum sínum að blása lífi í efna-
hagslífið og ráðast að rótum atvinnu-
leysis. Þetta hefur ekki tekist.
Peter Ferrara, starfsmaður
Hvíta hússins í forsetatíð Ronalds
Reagan og George Bush eldri, bend-
ir á í grein á vef American Specta-
tor, að með nýliðnum ágústmánuði
hafi kreppan varað samfellt í 32
mánuði eða í um tvöfalt lengri tíma
en lengsta kreppan frá lokum síðari
heimsstyrjaldarinnar fyrir 65 árum.
Um 54.000 störf hafi tapast í
ágúst og atvinnuleysið klifrað upp í
16,3% hjá blökkumönnum og í 26,3%
hjá unglingum. Staðan sé skárri hjá
Bandaríkjamönnum af rómönskum
uppruna, þar sé atvinnuleysið 12%.
Bretar eru líka áhyggjufullir
Breska dagblaðið Independent,
sem er til vinstri, sló því upp í gær að
fjöldaatvinnuleysi vofði yfir Evrópu.
Evrópusambandið óttist að næsta ár
verði ár félagslegrar togstreitu.
Birt er atvinnuleysiskort af álf-
unni og er Austurríki eina landið þar
sem hlutfall fólks án vinnu er undir
4%. Hlutfallið er yfir 20% á Spáni og
litlu minna í Eystrasaltsríkjunum
þremur. Þá glíma Írar við 13,6% at-
vinnuleysi. Samanlagt voru um 22
milljónir manna án vinnu í Evrópu í
júlímánuði í sumar.
Segir blaðið allt stefna í að at-
vinnuleysið í Bretlandi, sem mælist
nú 7,8%, muni aukast í haust er ríkið
gerir stofnunum að segja upp fólki.
Reuters
Þung spor Bandarísk kona gefur atvinnulausum samlöndum sínum ráð.
20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. SEPTEMBER 2010
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Hvernigstendur áþví að eitt
af því sem helst
einkennir störf
þingmannanefndar
sem farið hefur yf-
ir skýrslu rannsóknarnefndar
Alþingis er leynimakk og puk-
ur? Þegar stofnað var til rann-
sókna á orsökum efnahags-
hrunsins hér á landi var einn
helsti tilgangur rannsóknar-
innar að komast að hinu sanna
og fá upp á yfirborðið stað-
reyndir sem hefðu verið huldar
augum almennings. Í þessum
tilgangi fékk rannsóknarnefnd
Alþingis til að mynda mjög ríf-
legar heimildir til að birta upp-
lýsingar sem almennt eru tald-
ar verða að fara leynt. Þetta
stafar af því að þegar stofnað
var til rannsóknarnefndar Al-
þingis, og um leið til þing-
mannanefndarinnar sem fara
skyldi yfir störf þeirrar nefnd-
ar, var mikil áhersla á að
tryggja gagnsæi í rannsókn-
inni og þar með að sem mest
traust ríkti um niðurstöðuna.
Nokkru síðar tók við ný rík-
isstjórn sem sat áfram eftir
kosningar í fyrra. Sú ríkis-
stjórn fór ekki síst fram undir
merkjum gagnsæis og opinnar
stjórnsýslu eins og ítrekað
kemur fram í stefnuyfirlýsingu
hennar og orðum ráðherranna.
Með tilkomu þessarar ríkis-
stjórnar breyttist viðhorf til
upplýsingagjafar hjá stjórn-
völdum eins og hendi væri veif-
að, en ekki í þá átt sem yfirlýs-
ingar gáfu til kynna. Þvert á
móti breyttust viðhorfin með
þeim hætti að öll mál urðu að
leyndarmálum. Þetta er vel
þekkt úr umræðum um þau
mál sem hæst hefur borið í tíð
ríkisstjórnarinnar og nægir að
nefna pukrið um Icesave og
gengislánin í því sambandi, en
fjölda annarra
mála mætti nefna
og yrði of langt
mál að telja upp.
Þrátt fyrir að
pukrið hafi ein-
kennt störf ríkis-
stjórnarinnar hlutu vonir þó að
standa til að sérstök þing-
mannanefnd sem fjalla átti um
mál sem varða almenning
miklu yrði ekki pukrinu að
bráð. Þessar vonir hafa að
engu orðið.
Líklega hafa fáar nefndir
sem fjallað hafa um svo brýna
almannahagsmuni starfað af
jafnmikilli leynd og þessi til-
tekna þingmannanefnd. Þar
má nefna að fyrir nefndina hef-
ur komið fjöldi sérfræðinga til
að tjá sig um ýmis álitamál,
ekki síst þau sem snúa að
mögulegum ákærum á hendur
fyrrverandi ráðherrum. Upp-
lýsingum um álit þessara sér-
fræðinga hefur af einhverjum
ástæðum verið haldið leyndum
og almenningur í landinu hlýt-
ur að spyrja sig hverjar þær
ástæður kunni að vera. Getur
verið að þær skoðanir sérfræð-
inga sem kallaðir voru fyrir í
nefndinni henti ekki þeim
áformum meirihluta nefndar-
manna að ákæra fyrrverandi
ráðherra? Eða er hugsanlegt
að á fundum nefndarinnar hafi
komið sjónarmið sem kasta
myndu rýrð á efnisatriði í
skýrslu hennar ef þau yrðu
gerð opinber?
Vilji stjórnarmeirihlutinn á
Alþingi að traust skapist um
störf hans, ekki síst í svo við-
kvæmu máli, verður hann að
breyta starfsháttum sínum og
hætta þessu leynimakki. Ætli
hann sér að halda áfram að
flytja pukrið úr stjórnarráðinu
inn á Alþingi er engin von til
þess að sátt geti orðið um störf
þingsins.
Þingmannanefndin
hefur tekið upp
verstu ósiði rík-
isstjórnarinnar }
Nú eru öll mál
leyndarmál
Hæstaréttar-dómurinn
sem féll í gær um
gengistryggð lán
þýðir vonandi að nú
fer að hilla undir
lausn á ákveðnum hluta þeirra
lána. Þó að óvissan hafi verið
minnkuð er engu að síður ljóst
að hún er enn töluverð í
tengslum við þessi lán.
Ríkisstjórnin hefur haft rúm-
lega hálft annað ár til að taka á
þessum vanda og hefur enn
ekkert aðhafst. Staðreyndin er
raunar sú að hún hefur gert illt
verra með því meðal annars að
fela staðreyndir í málinu og
semja um skipt-
ingu bankanna á
vafasömum for-
sendum.
Fyrrverandi fé-
lagsmálaráðherra,
nú efnahags- og viðskiptaráð-
herra, hafa verið sérstaklega
mislagðar hendur í þessu efni
og tók ekkert á málunum þrátt
fyrir stór orð þar um. Í því ljósi
var sérstakt að sjá til hans eftir
dóm hæstaréttar í gær og erfitt
að verjast þeirri hugsun að
hann og ríkisstjórnin muni enn
finna leiðir til að draga óviss-
una á langinn þrátt fyrir að
dómur hafi fallið í hæstarétti.
Ríkisstjórnin gerði
illt verra í gengis-
lánamálum.}
Skref í átt að lausn M
ér mun aldrei líða úr minni,
þegar sonur minn kom skæl-
brosandi og kátur í hlaupa-
grindinni inn fyrir þröskuld
vinnuherbergisins, dag einn
þegar hann var rétt orðinn níu mánaða gam-
all. Það var í október 2008 og faðir hans var
með böggum hildar yfir því sem á gekk í sam-
félaginu. Í hyldýpi vonleysisins leit hann upp
og sá son sinn skríkjandi, algjörlega áhyggju-
lausan og lífsglaðan, hoppandi og skoppandi í
grindinni. Í andliti drengsins mátti sjá að
hann bjóst fastlega við því að pabbi væri í al-
veg jafnmiklu stuði. Föðurnum var sam-
stundis kippt upp á yfirborðið og brúnin létt-
ist stórum.
Áður en ég eignaðist fjölskyldu leiddist mér
ósegjanlega, þegar foreldrar stærðu sig af
börnum sínum og sögðu mér af því sem ég túlkaði sem
yfirlæti, að enginn maður hefði fundið hamingjuna fyrr
en hann hefði orðið faðir eða móðir. Líklega var það
vegna þess að innst inni vissi ég að þeir hefðu rétt fyrir
sér.
Það jafnast nefnilega ekkert á við að fylgjast með
barni sínu vinna sig til þroska. Fylgjast með manneskju
verða til, smám saman, eftir því sem vitsmununum
fleygir fram og líkaminn vex og dafnar. Umhyggja föð-
ur fyrir barni sínu er líklega ein allra sterkasta tilfinn-
ing sem karlmaður getur reynt. Faðir er tilbúinn til að
leggja allt í sölurnar fyrir barnið sitt og vernda það fyr-
ir hættunum í lífinu eins og frekast er unnt.
Veröldin getur nefnilega verið hryllilega
grimm. Lífsbaráttan hefst um leið og barnið
fer út í heiminn. Hjá flestum gerist það þeg-
ar leikskólagangan hefst, við eins eða
tveggja ára aldur. Mannskepnan er á köfl-
um miskunnarlaust dýr, þótt flestir reyni að
gera sitt besta og halda í heiðri þá reglu að
koma fram við aðra eins og þeir vilji að aðrir
komi fram við þá. Öll verðum við á endanum
að missa sakleysið, horfa framan í illsku
heimsins og taka slaginn, en það á foreldrið
erfitt með að skilja. Það vill bara koma í veg
fyrir að barnið þess verði fyrir ofbeldi.
Eins og það var lífsnauðsynlegt fyrir mig
að fá heimsóknina inn í dyragætt vinnu-
herbergisins fyrir tveimur árum, er óend-
anlega hollt og hressandi að heyra sama
stubb syngja af innlifun, núna rúmlega tveggja og hálfs
árs: „Ei tei þí áfam Latibæ, só skí og da e ný.“ (Lausleg
þýðing: „Einn tveir þrír áfram Latibær, sólin skín og
dagur er nýr.“ Þetta er sungið fjórtán sinnum á dag, hið
minnsta.)
Það má nefnilega vera að stjórnvöld séu á góðri leið
með að keyra ríkissjóð í þrot og skuldsetja íslensku
þjóðina til frambúðar, en við eigum þó alltaf fölskva-
lausa gleði og sakleysi barnanna. Verst er, að líklega
munu þau þurfa að súpa seyðið af óráðsíu okkar og
ábyrgðarleysi. Það er ekki gott. Þess vegna er ábyrgð
ráðamanna mikil. ivarpall@mbl.is
Ívar Páll
Jónsson
Pistill
Fyrir börnin okkar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Ungverski hagfræðingurinn
Laszlo Andor fer með atvinnu-
mál í framkvæmdastjórn ESB.
Þegar Lissabon-sáttmálinn
var kynntur var tekið fram að
eitt af langtímamarkmiðunum
væri að tryggja öllum íbúum að-
ildarríkjanna 27 atvinnu.
Það hefur ekki tekist.
Haft er eftir Andor á vef Inde-
pendent að 2010 hafi verið
hræðilegt ár, eða „annus horri-
bilis“ á latínu, þegar atvinnumál
eru annars vegar. Hann óttist að
næsta ár verði jafnslæmt hvað
félagslegan stöðugleika snertir.
Óttast óróa
á næsta ári
AUKIN SPENNA Í EVRÓPU
Reuters
Á Spáni Atvinnulausir í röð.