Saga - 2005, Page 238

galli, bókin er fyrir vikið aðgengilegri og skiljanlegri þeim sem ekki búa yfir
neinni sérstakri þekkingu á málefnum Íraks og Írans eða sögu Mið-Austur-
landa yfirleitt — fyrirtaks inngangur ef svo má segja. Fyrir þá sem vilja
sökkva sér dýpra ofan í efnið eru aftanmálsgreinarnar aftur á móti góður
upphafsreitur svo og ítarleg heimildaskrá — fyrir þetta tvennt er raunar
vert að hrósa Magnúsi sérstaklega. Hins vegar er bagalegt að engin atriðis-
orðaskrá er í bókinni og því er hún ekki eins hentug til uppsláttar og æski-
legt væri.
Eins og áður segir er bókin lipurlega skrifuð án þess að vikið sé frá kröf-
um um nákvæmni. Hún er auk þess ágætlega til þess fallin að vekja áhuga
á málefnum þessara þjóða og Mið-Austurlanda í heild. Sérstaklega er vel
sagt frá samspili trúarbragða og stjórnmála í löndunum tveimur — einkum
í klerkaveldinu Íran — til dæmis þegar byltingarkenndar kenningar
Khomeinis erkiklerks um umboð löggjafans eða velayat-e faqih (bls. 130) eru
skýrðar út. Kenning Magnúsar um „stofnanavæðingu píslarvættisins“ er
sérstaklega athyglisverð en svo nefnir hann þá hertækni sem Íranar beittu
í Persaflóastríðinu þegar tugþúsundir ungra manna önuðu út í opinn dauð-
ann á móti gínandi byssukjöftum Íraka í þeirri trú að þeir yrðu píslarvott-
ar fyrir vikið. „Það var í stríðinu á milli Íran og Íraks að píslarvættisdauð-
inn tók á sig mynd hefðbundins hernaðar og það er líklegt að slíkur hern-
aður, sem einnig er notaður til að vinna hryðjuverk, sé kominn til að vera;
sjálfsmorðsárásir […] verða að öllum líkindum rauður þráður í alþjóða-
stjórnmálum og hernaði 21. aldar,“ (bls. 149) segir Magnús og hittir þar
naglann sennilega á höfuðið. Hér tekst honum að líkindum best upp í bók-
inni þar sem hann setur þekktar upplýsingar í nýtt og sannfærandi sam-
hengi.
Þegar á heildina er litið hljóta Píslarvottar nútímans að teljast vel heppn-
að sagnfræðirit. Höfundur nær markmiðum sínum: Hann sýnir fram á að
tortryggni íbúa Mið-Austurlanda í garð Vesturlandabúa eigi sér eðlilegar
skýringar og að píslarvættishugmyndir í íslam séu ekki á undanhaldi, ein-
mitt með því að draga fram helstu stef í sögu svæðisins. Hver og einn les-
andi verður hins vegar að svara því fyrir sjálfan sig hvort höfundi hafi tek-
ist að skapa gagnrýnið hugarfar með sér. Í það minnsta er erfitt að ímynda
sér að nokkur sá sem les bókina verði ekki áhugasamari um stöðu og horf-
ur stjórnmála í þessum síkvika og róstusama heimshluta. Þá hlýtur tilgang-
inum öðrum þræði að hafa verið náð.
Sveinn H. Guðmarsson
R I T D Ó M A R238
Saga haust 2005-NOTA 23.11.2005 20:11 Page 238