Húsfreyjan - 01.10.1962, Síða 37

kemur það höfuðfati einhvers við, hvort á
hann er treystandi eða ekki? Þessi talshátt-
ur er einnig kominn úr þýzku, af forn-þýzk-
um siðvenjum, en hjá Germönum var hatt-
urinn í fyrndinni valdatákn. Það var t. d.
áður siður í Þýzkalandi, að við hjónavígslur
afhenti brúðurin bónda sínum hatt, sem tákn
þess, að hann hefði nú tekið við völdum. Og
enn hafa Þjóðverjar orðatiltækið, að konan
beri hattinn, sé hún stórráð í hjónabandinu.
Annað er að fá skömm í hattinn, en það
mun þýða að fá högg í hattinn, og þá hefur
hlutaðeigandi vafalaust ekki lengur „verið
maður fyrir sinn hatt".
Ollum hefur einhvern tíma á lífsleiðinni
verið beðið guðsblessunar, þegar við höfum
hnerrað, en engum virðist detta í hug að biðja
hins sama, þegar hóstað er, þó að það kunni
að vera af miklu alvarlegri orsökum. Orðatil-
tækið „Guð blessi þig", þegar hnerrað er, er
einnig notað víðar en hér og mun eiga upp-
runa sinn endur fyrir löngu í sambandi við
skæða farsótt, líklega svarta dauða, sem
hófst með heiftarlegum hnerra. I þá tíð trúði
fólk því, að allt illt, ekki sízt bráðdrepandi
pestir, kæmi beint frá hinum vonda, og eina
vonin til bata væri að fela Guði sjúkling-
inn. Einhvern tíma hef ég heyrt, að sagt hafi
verið hér á landi við pestarhnerra: „Guð
blessi þig og fjandinn missi þig", en það kann
að vera óáreiðanleg þjóðsaga.
Orðatiltækin, sem eru af íslenzku bergi
brotin, eru enn þá skemmtilegri umhugs-
unar. Enn er það Finnur Jónsson, sem fræðir
okkur í Skírnisgrein frá 1912. Þar kennir
margra grasa. Þegar við erum afkastamikil og
dugleg látum við „hendur standa fram úr
ermum", sem er tæplega nefnandi, því hend-
ur okkar eru alla tíð nú til dags fram úr
ermunum. Orðatiltækið á að stafa frá þeim
tímum, er fyrri kynslóðir áttu við ermar að
stríða, sem náðu langt fram yfir hendur, líkt
og á austurlenzkum búningum. Svo er það
sagan um Þránd í Götu, sem er dálítið sér-
stök, því þar hefur mannsnafn orðið að tákn-
rænu orðatiltæki. Þrándur í Götu hefur feng-
ið þýðinguna: hindrun á vegi einhvers í óeig-
inlegri merkingu. Gata á þó ekkert skilt við
þann veg, heldur var nafn á höfuðbóli í Fær-
eyjum og Þrándur stórbóndi þar. Þegar Olaf-
ur helgi vildi kristna Færeyinga og skatt-
skylda þá, var Þrándur í Götu sá, sem mest
og lengst barðist gegn því og nafn hans
varð síðan táknrænt í orðatiltækinu.
„Að vera daufur í dálkinn" er sagt um
fólk, sem er dapurt í geði. Það var uppruna-
lega haft um bragðdaufan fisk, lítið saltað-
an við hrygglengjuna. Og oft hafa Islend-
ingar hugsað um fisk fyrr og síðar, því enn
má nefna talsháttinn „að eitthvað eða ein-
hver sé ekki upp á marga fiska". Hann mun
vera mjög gamall, eða frá þeim tíma er
kaup og söluverð var miðað við fisk — og
það í stykkjatali eftir orðunum að dæma.
„Það er skarð fyrir skildi" segja menn enn
þann dag í dag, þótt meira en 600 ár séu
liðin á Islandi, síðan skildir voru í notkun.
Nú er orðatiltækið haft um tilfinnanlegan
missi, en upphaf þess er að höfðingjar á
söguöld skreyttu veggi í skálum sínum með
skjöldum og væri einhver þeirra tekinn burtu,
þótti skarðið tómlegt.
Þannig má lengi telja og gleyma sér í
allri þessari orðgnótt, sem forfeður okkar
hafa gefið okkur í arf. En spakmælið segir
„að hætta skal hverjum leik, þá hæst hann
stendur".
Flutt í útvarpið 23. febr., 1961 í þættinum
„Við, scm licima sitjum".
Vigdís Finnbogad.
HÚSFREYJAN
kemur út 4 sinnum á ári.
Ritstjörn:
Svafa Þórleifsdóttir, Laugavegi 33A - Sími 16685
Sigriður Thorlacius, Bólstaðahlíð 16 - Sími 13783
Elsa E. Guðjónsson, Laugateigi 31 - Sími 33223
Sigríður Kristjánsdóttir, Stigahlið 2 - Sími 35748
Kristjana Steingrímsdóttir, Hringbr. 89 - Sími 12771
Afgreiðslu og innheimtu annast
Svafa Þórleifsdóttir, Laugavegi 33A
Auglýsingar:
Matthildur Halldórsdóttir - Simi 33670
Verð árgangsins er 35 krónur. í lausasölu kostar hvert
venjulegt hefti 12 kr. Gjalddagi er fyrir 1. október
ár hvert
Prentsmiðja Jóns Helgasonar
Húsfrcyjan
37