Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1983, Blaðsíða 188

186
Ritdómar
Þá vekur það athygli að hvergi er minnst á „þágufallssýki". Hvaða skoðanir
sem menn kunna að hafa á fyrirbærinu er ljóst af könnun Ástu Svavarsdóttur
(1982) að lýsing íslensks nútímamáls getur ekki gengið þegjandi fram hjá því.
Unt bókina í heild er annars það að segja, að þar er geysimiklum fróðleik saman
safnað, og óvíða um alvarlegar missagnir að ræða. Hins vegar hefði ég kosið
nokkuð aðra uppsetningu. Bókinni er skipt í 659 greinar (paragraffa), og síðan er
greinunum safnað saman í misstóra kafla með sérstökum fyrirsögnum. Einstakar
greinar eru hins vegar fyrirsagnarlausar. Sumum þeirra er svo skipt nánar niður í
tölusetta liði. En mér finnst allt of erfitt að fá yfirsýn yfir efnið með þessu móti;
og ekki bætir það úr skák að í efnisyfirliti (bls. 11-15) eru engin blaðsíðutöl til-
greind, aðeins kaflaheitin og númer þeirra greina sem falla undir hvern kafla.
Ég held að mun betur gefist að nota stigveldisuppbyggingu („híerarkískan
strúktúr") eins og t. d. er venja í þessu tímariti; þ. e. skipta fyrst í nokkra megin-
kafla og númera þá 1, 2, 3 o. s. frv.; skipta síðan hverjum þessara meginkafla niður
í 1.1, 1.2, 1.3, og skipta síðan enn niður ef með þarf í 1.1.1, 1.1.2 o. s. frv., og
gefa hverri einstakri grein fyrirsögn og nefna hana (ásamt blaðsíðutali) í efnisyfir-
liti. Með þessu móti er margfalt auðveldara að rekja sig frá meginatriðunum til
hinna smærri, og bókin verður mun nothæfari sem uppflettibók. Til þess hlýtur
hún nefnilega að vera ætluð, a. m. k. öðrum þræði; annars er erfitt að sjá tilgang í
því að lýsa sömu hlutunum aftur og aftur, en mikið er gert af því. Þannig er t. d.
framburði sambandanna rl og rn lýst á a. m. k. fjórum stöðum, og svipað er að
segja um þær reglur sem gilda um nefnifallsendingu no. og lo. í kk. et. s. b.
Almennt séð finnst mér það helsti galli bókarinnar hve oft er lítill munur gerður
á aðalatriðum og aukaatriðum, því sem algengt er og því sem er sjaldgæft, og
ósambærileg atriði tekin saman. Nokkur dæmi um þetta verða tekin hér á eftir.
Skylt er þó að geta þess, að mjög oft nefnir höfundur að ákveðin mynd sé úrelt, eða
aðeins notuð í upphöfnum stíl, eða „umgangssprachlich", og eru þessar athuga-
semdir yfirleitt réttar.
Skiptingu efnisins í meginkafla er líka ábótavant. f fyrsta kaflanum er fjallað um
hljóðfræði og hljóðkerfisfræði jöfnum höndum, eins og reyndar í öðrum sambæri-
legum bókum; en ég held að betra væri að hafa hljóðlýsinguna alveg sér. Inn í
þennan kafla kemur einnig yfirlit yfir hljóðvörp og klofningu cg fleiri málsöguleg
atriði; mest af því er óþarft í lýsingu nútímamáls, en að svo miklu leyti sem það
hefur eitthvert gildi held ég að það væri best komið í sérstökum kafla um hljóð-
beygingu (morfófónemík), eins og Hreinn Benediktsson (1965) benti líka á. Inn í
þann kafla mætti þá einnig fara ýmislegt úr beygingafræðinni. Þá mætti flytja sitt-
hvað úr beygingafræðikaflanum yfir í setningafræðina, einkum lýsingu á ýmiss
konar sagnasamböndum (bls. 147-166). Raunar er talsvert af því sem þarna er
flokkað undir setningafræði fremur merkingarfræðilegs eðlis; en út í það verður
ekki farið hér.
2.
En lítum nú á hljóðfræðikaflann, og staðnæmumst fyrst við hljóðritunina. Hún
er nokkuð frábrugðin því sem tíðkast hefur í íslenskum kennslubókum, einkum