Íslenzk tunga - 01.01.1963, Blaðsíða 66
64
HALLDÓR HALLDÓRSSON
6) í nútímamáli er kvistur mjög algengt í merkingunni ‘hnúður í
tré’. Sennilega er þessi merking gömul, enda kunn úr norskum mál-
lýzkum og öðrum norrænum málum. Elztu dæmi í íslenzku eru þó
ekki fyrr en frá 18. öld. Jón frá Grunnavík tilgreinir kvistur í merk-
ingunni „callus vel nodus ligni“ og hefir þetta dæmi:
ij trjenú eru kvistir, lignum hoc hahet nodos.20
7j Orðið kvislur er einnig algengt í nútímamáli í inerkingunni
‘útskot úr risi’. Um þessa merkingu eru ekki dæmi fyrr en á 19. öld:
og þá fóru menn að setja kvist á húsin og helluþök.27
Vel má þessi merking vera nokkru eldri í málinu, en ekki er hún
mj ög gömul, enda tökumerking úr dönsku, þar sem kvist hefir þessa
merkingu.
8) Frá 17. og 18. öld er kunnugt orðtakið komasl ekki í kvisl við
e-ð [með e-n). Skulu nú rakin dæmi þess:
011 eru þau [o: handrit] miklu reyngre og orettare um þad
gamla og komast ecki j kvist vid þad.28
Hvað ... að ekki kemst í kvisl við þessa lands svívirðingar.20
At komaz ecki í qvist med einn, impar v. inferior esse, ikke
kunne opnaa, ligne en.30
Merking orðtaksins er greinilega ‘jafnast ekki á við’.
Nokkur afhrigði þessa orðtaks eru kunn. Það, sem að formi til
stendur næst því, er nú, var rakið, er komast eigi meir en í hálfan
kvist við e-n, kunnugt frá síðari hluta 18. aldar:
26 AM 433, fol. Annað dæmi frá Jóni er þetta: hann sá_kvisti í rjájrinu.
Merkir íslendingar IV (Reykjavík 1950), 157 (011).
27 Endurminningar Páls Melsteðs (Kaupmannahöfn 1912), 22 (011).
28 Ur bréjabókum lirynjóljs bislcups Sveinssonar (Safn Fræðafélagsins XII;
Kaupmannahöfn 1942), 161 (OH. Dæmið er frá 1663).
29 Píslarsaga síra Jóns Magnússonar. Sigfús Blöndal sá um útgáfuna (Kaup-
mannahöfn 1914), 170 (OH).
•iH Lexicon islandico-latino-danicum Biörnonis Haldorsonii (Ilavniæ 1814)
II, 185.