Vera - 01.10.2004, Blaðsíða 34

Frá ^pnun afmælissýníngarinnar Minningar vonar-
innar, f.v. Björn Þ. Guðmundsson fyrsti formaður
íslandsdeildarinnar, Ragnar Aðalsteinsson lög-
maður og Jóhanna.
' ' /
____" ' hb)
Jóhanna í hópi annarra hópstjóra á heimsþingi Am«
nesty International í Höfðaborg 1997.
sem hún hefur áhuga á, sem er manneskjan í öllum hennar marg-
breytileik. „Starfið er mjög fjölbreytt og reynir á ólíka hæfileika þar
sem engir tveir dagar eru eins. I starfmu hef ég haft tækifæri til að
kynnast frábæru fólki, bæði innan deildarinnar hér heima og víða
að úr heiminum,” segir hún.
þegar hún er spurð hvers vegna hún hreifst af Amnesty rifjar
hún upp að þegar hún kynntist samtökunum í gegnum skólasystk-
ini í Freiburg sem voru á kafi í vinnu fyrir þau. Hún heillaðist af
þessum anda og gekk í samtökin. „Ég varð strax hrifin af heilind-
unura sem ríktu innan samtakanna og vinnubrögðunum, t.d.
hvernig þau gátu verið óháð stjórnmálastefnum. Þegar ég kom
heim gekk ég í íslandsdeildina þó ég yrði ekki virk fyrr en 1984. Þá
gekk ég í hóp og varð seinna hópstjóri. Ég var svo kosin í stjórn
1986 og var formaður í nokkur ár frá 1989. Hópastarfíð er grunn-
eining samtakanna og hver hópur tekur að sér verkefni sem hann
hefur umsjón með. Það geta verið mál einstakra samviskufanga,
umsjón með herferð eða fjáröflun, t.d. jólakortasala sem hefur ver-
ið ein helsta tekjulind íslandsdeildarinnar.
Hjá Amnesty erum við fyrst og fremst að fást við ýktustu
myndirnar af því þegar manneskjunum misheppnast að lifa sam-
an í samfélagi og fólk er pyntað og pínt, það látið hverfa og jafnvel
tekið af lífi fyrir skoðanir sínar. Það sem gerir samtökin sérstök er
að hægt skuli vera að safna saman fólki úr öllum áttum, með ólík-
an trúar- og menningarbakgrunn, tungumála- og menntunarbak-
grunn, aldur o.s.frv. Félagar á heimsvísu eru um tvær milljónir, þar
af 4000 hér á landi. Grundvallarsýn félaganna á heiminn felst í því
að okkur beri að koma vel fram hvert við annað og að við höfum
ákveðin réttindi sem ekki megi vanvirða, hvorki ríkisvald né aðrir.
Framtíðarsýn okkar er að hægt sé að búa til heim þar sem þessi
réttindi eru virt. Þó að árangur náist í einhverju landi gerum við
okkur grein fýrir því að samtök af þessu tagi þurfa alltaf að vera til.
„Herforingjastjórnirnar hafa nú víðast vikið en í staðinn hafa
komið vopnaðir andspyrnuhópar, sumir með pólitískan tilgang en
aðrir eru hreinir hryðjuverkahópar og halda samfélögunum í helj-
argreipum. Eftir 11. september 2001 varð grundvallar afstöðu-
breyting í mörgum löndum sem kenndu sig við mannréttindi en
þar hafa verið sett lög sem eru í raun árásir á mannréttindakerfm í
nafni öryggis og stríðs gegn hryðjuverkum. Samtök eins og Am-
nesty verða að gera allt sem hægt er til að standa gegn þessu. Ég
kalla það árás á mannréttindakerfi þegar ríki gerast ekki aðilar að
alþjóðasáttmálum eða setja alls kyns fyrirvara gagnvart þeim.
Einnig ef ríki setja lög sem eru í andstöðu við alþjóðasamninga.
Þessi breyting hefur leitt til þess að Amnesty skoðar ekki lengur
brot yfírvalda gegn borgurunum eingöngu heldur athugar líka
hlut fyrirtækja í mannréttindabrotum. Við erum farin að líta til
fleiri þolenda mannréttindabrota því alþjóðavæðingin hefur leitt
af sér breytta heimsmynd þar sem ákveðnir hópar hafa aðgang að
efnahagskerfmu en aðrir ekki, þ.e. jaðarhópar sem fáir hafa áhuga
fyrir þótt þeir haldi jafnvel uppi efnahagskerfmu, eins og farand-
verkafólk, flóttafólk og fólk sem selt er mansali.
Á heimsþingi Amnesty 1997 var gerð grundvallarbreyting á
stefnunni og ákveðið að skoða betur mannréttindabrot óháð ríkis-
valdinu (non state actors). Mannréttindabrot gegn konum eru
frekar framin af einkaaðilum, eins og fýrirtækjum, eiginmönnum
og hermönnum sem ekki eru tengdir stjórnvöldum. Þessi stefnu-
breyting hefur leitt til þess að brot gegn konum eru í meira mæli
komin inn á borð til okkar. Fyrsta verkefnið sem tengdist konum
sérstaklega voru flutningar á vændiskonum frá Rússlandi til ísrael
þar sem við skoðuðum hvernig yfirvöld í Israel létu það óáreitt.
Síðan fórum við að skoða heimilisofbeldi og bera það saman við
skilgreiningar á pyntingum. Þær eru taldar verknaður þar sem vís-
vitandi er valdið alvarlegum líkamlegum eða andlegum sársauka
Síðan fórum við að skoða heimilisofbeldi og bera það saman við skil-
greiningar á pyntingum. Þær eru taldar verknaður þar sem vísvitandi
er valdið alvarlegum líkamlegum eða andlegum sársauka eða þjáningu
en á þessu getur ekki verið mikill munur
Heimurinn gengur í bylgjum og manneskjan er svo breysk.”
Jóhanna rifjar upp þær miklu breytingar sem hafa orðið á heim-
inum frá því hún fór að skipta sér af mannréttindamálum og marg-
ar hverjar til góðs. Þá var heiminum skipt milli austurs og vesturs
með áþreifanlegum hætti með Berlínarmúrnum. Skiptingin lá líka
þvert, á milli þriðjaheimsins og ríkari hluta heimsins. í Suður Amer-
íku réðu herforingjastjórnir, í Afríku geysuðu borgarastyrjaldir, Kína
var enn lokað og herforingjar réðu í Indónesíu, svo eitthvað sé nefnt.
eða þjáningu en á þessu getur ekki verið rnikill munur. Það er ljóst
að heimilisofbeldi er ekki eitthvað sem gerist óvart og veldur ekki
síður andlegri þjáningu og sársauka en pyntingar.”
Alþjóðastarfið hefur tekið mikið af kröftum Jóhönnu
undanfarin ár. Hún sat í undirbúningsnefnd heimsþinga
Amnesty International í fjögur lcjörtímabil, frá 1996 til
2004, en þingin eru haldin annað hvert ár. Setu í undir-
S4 / 5. tbl. / 2004 / vera