Ljósmæðrablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 29

1776) hefði þegar verið búinn að þýða
Xfifsetukvennaskólann. Við þessi tíðindi
fe'H Halldór frá eigin þýðingaráformum
°g fékk leyfi Vigfúsar til að gefa út
þýðingu hans. Halldór segir sjálfur í for-
mála bókarinnar að eftir að hann fékk
leyfl að nota þýðingu Vigfúsar, fékk
hann samþykki Ólafs Gíslasonar bisk-
uPs í Skálholti (1691-1753) fyrir útgáfu
yfifsetukvennaskólans og bar hugmynd-
lr|a jafnframt undir prestastefnu sern
haldin var á Flugumýri í Skagafirði í
l°k ágúst 1748.3 Fræðslumál yfir-
setukvenna virðast hafa verið mönn-
11111 n°kkuð hugleikin á þessum tíma,
ln 1 að í prestastefnubókinni má sjá að
Porsteinn Pétursson (1710-1785) prest-
Ul á Staðarbakka, benti á að það væri
nauðsynlegt að yfirsetukonur fengju
einhverja formlega fræðslu. Halldór
svaraði því þá til að hann ætlaði að láta
P‘enta kennslubók handa yfirsetukonum
a íslensku.4
•lón Steffensen prófessor (1905-
91) taldi að önnur ástæða gæti legið
að útgáfu bókarinnar. Jón taldi sennilegt
a Halldór hafi gefið bókina út fyrir
ólstuðlan Ludvig Harboe (1709-1783)
sent rannsakaði fræðslumál hér á landi
Urn miðja 18. öld og að Harboe hafi
Jafnfiamt fengið Vigfús Jónsson prest
ítardal (1706-1776) til að þýða bók-
Ula úr dönsku. Halldór minnist ekki á
arboe einu orði í formála bókarinnar,
telur Jón að það sé vegna deilna
e|rra á milli um veitingu Hólastóls
n°kkru áður.5
Athygfi vekur að bókin kemur út
6 efu árum áður en landlæknisembættið
er stofnað á íslandi. Ef miðað er við I
Brynjólfsson biskup á Hólum (1692-
fyrir i ^alldór bar hag yfirsetukvenna
út v 7°',í °s tcddl nauðsynlegt að gefa
þrem H frœds!urit fyrir þœr. Hann lést
Ur arum eftir útgáfu bókarinnar.
tilgátu Jóns Steffensen um tilhlutan
Harboe að útgáfu bókarinnar mætti e.t.v.
segja að útgáfan hafi verið liður í form-
legri uppbyggingu heilbrigðiskerfis á
Islandi. En samkvæmt frásögn Halldórs
sjálfs ber útgáfan frekar vott um fræði-
legan áhuga hans á efninu og almenna
þörf á slrku riti.
Um höfund bókarinnar
I formála bókarinnar segir Halldór að
enginn hafi skrifað eins ítarlegt fræðslu-
rit fyrir yfirsetukonur eins og „ ... þessi
hrósverði author Balthasar Johann de
Buchwald“ og því hafi Halldór ákveðið
að gefa út þekkt ljósmæðrarit eftir hann,
Nye Jorde-Moder-Skole sem kom út í
Danmörku árið 1725. Buchwald (1697-
1763) var danskur læknir og prófessor
við Kaupmannahafnarháskóla. Hann
lauk doktorsgráðu í læknisfræði árið
1720 og fór sama ár í námsferð til
Hollands þar sem hann heillaðist af
fæðingarhjálp fyrir tilstilli þekktra Iíf-
færafræðinga, þeirra Henricks van
Deventers (1651-1724) í Haag og
Frederiks Ruysch (1638-1731) í
Amsterdam. Buchwald lærði einnig hjá
þýskum líffærafræðingi, Lorenz Heister
(1683-1758), og hollenska lækninum
Herman Boerhaave (1668-1738).6 Allir
voru þeir frumkvöðlar innan líffæra-
og fæðingarfræðanna.7 Fimm árum
síðar varð Buchwald læknir í eyjunum
Lálandi og Falstur í Danmörku, og gaf
þá út Nye Jorde-Moder-Skole út eftir
hvatningu frá yfirvöldum (Jordemoder-
kommissionen).8 Bókin kom út í annarri
útgáfu árið 1739, en í formála hennar
segir Buchwald að hann telji að yfir-
setukonur eigi skilið að fá kennslurit um
fæðingarfræðin og því hafi hann ákveðið
að taka saman Nye Jorde-Moder-Skole.9
Árið 1738 tók Buchwald við prófessors-
stöðu við Kaupmannahafnarháskóla, þar
sem hann kenndi meðal annars Bjama
Pálssyni (1719-1779), fyrsta landlækni
íslands. Buchwald lét málefni íslenskra
og danskra ljósmæðra sig töluvert varða
á starfsævi sinni og beitti sér fyrir
menntun þeina og launagreiðslum.10
Buchwald varþó í raun ekki eiginleg-
ur höfundur Nye Jorde-Moder-Skole því
bókin er að mestu leyti þýðing á sænskri
kennslubók í ljósmóðurfræði eftir lækn-
inn Johan von Hoorn (1662-1724).11
Hoom aflaði sér reynslu og þekkingar í
fæðingarfræðum í París á árunum 1687-
1689, og fékk þar fræðslu hjá Fran§ois
Mauriceau (1637-1709), Paul Portal
(1630-1703) og Philippe Peu (1623-
1707) sem urðu allir þekktir fyrir fram-

Titilsíða Operationes Chirurgicœ... eftir
Henrick van Deventer (1651-1724) frá árinu
1701. Deventerertalinn einn affrumkvöðlum
í fœðingafrœðum um aldamótin 1700 og var
einn af kennurum Buchwalds.
lög sín til líffæra- og fæðingafræða.12
Hoorn hugðist jafnframt læra á Hótel-
Dieu, einu elsta og þekktasta sjúkra-
húsi Parísar, en átti erfitt með að fá þar
aðgang.13 Þá fékk hann að fylgjast með
þekktri ljósmóður, madame Allegrain,
að störfum í fátækrahverfum Parísar og
öðlaðist þar dýrmæta reynslu og þekk-
ingu. Hoorn lauk svo læknaprófi árið
1690 í Leiden, fluttist til Stokkhólms
1692 og varð frumkvöðull í fæðinga- og
ljósmæðramálum í Svíþjóð.14
Árið 1697 gaf Hoorn út fyrstu sænsku
kennslubókina í Ijósmóðurfræðum,
Then swenska walöfwade jordegumm-
an. Bókin var mikil að vöxtum, tæpar
400 blaðsíður að lengd og með nokkr-
um myndum. Hoorn fannst bókin vera
nokkuð erfið aflestrar fyrir alþýðufólk,
svo hann ákvað að taka fyrstu hluta
hennar og gefa út í sérstakri bók sem
kom út árið 1715 undir titlinum The
twenne gudfruchtige ... Siphra och Pua
og var hún þýdd á mörg tungumál.15 í
formála bókarinnar kom Hoorn (líkt og
Buchwald) inn á nauðsyn þess að yfir-
setukonur fengju góð fræðslurit í þeirra
vandasama starfi.16
Árið 1719 kom bókin út í annarri
útgáfu og það var sú útgáfa sem Buch wald
þýddi yfir á dönsku 1725 og kom svo út
á íslensku árið 1749. Þannig eru bein
tengsl á milli Yfirsetukvennaskólans,
sem kom út á Hólum 1749, og Then
swenska walöfwade jordegumman, sem
kom út í Svíþjóð árið 1697 (sjá töflu I).
Ljósmæðrablaðið júní 2007 29