Akranes - 01.12.1943, Síða 18

102
AKRANES
ÓL. B. BJÖRNSSON: Þœttir úr sögu Akraness, 111. 13
Sjávarútvegurinn
6. kafli. Þróunin heldur áfram.
Óiajur Jónsson Jrá Brœðraparti.
Hann gerðist ungur verzlunarmaður
hjá Haraldi Böðvarssyni og var um
skeið verzlunarstjóri fyrir hann í Sand-
gerði. Árið 1933 varð Ólafur meðeig-
andi firmans í Sandgerði ásamt Sveini
Jónscyni. Árið 1941 keyptu þeir svo
hluta Haraldar í félaginu og stofnsettu
h.f. „Miðnes,“ þar sem þeir Ólafur og
Sveinn eru aðaleigendur. Þessa útgerð
sína reka þeir með sama hætti og áður,
ein auk þess eiga þeir % hluta í útgerð-
arfélaginu „Sunna“ á Siglufirði. Axel
Jónsson, (gamall og góður Akurnesing-
ur) er verzlunarstjóri hjá h.f. „Miðnes“
og á þar einhvern hlut i.
Hér hefur nú nokkuð verið rakin þró-
unarsaga sjávarútvegsins á Akranesi
irá fyrstu tíð. Á opnum skipum, skút-
um og vélbátum. Einnig hefur í þess-
um kafla lítillega verið minnst á stærri
skipin sem eru þessi:
Ólafur Bjarnason eldri og yngri.
Þormóður eldri og yngri.
Línuveiðarinn Huginn.
Línuveiðarinn Golan, Svanur, ísleifur,
sem allt er sama skipið.
Línuveiðarinn Andey og
Línuveiðarinn Sæborg.
Björn J. Björnsson og ISjáll Þórðarson.
Að framan hefur áður verið sagt
nokkuð frá þessum skipum nema línu-
veiðaranum „Sæborg.“ E'igendur þess
báts voru þeir uppeldisbræður Bjöm
J. Björnsson í Georgshúsi og Njáll Þórð-
arson sama stað. Þeir keyptu „Sæborg“
af Útvegsbankanum haustið 1933. Var
Njáll skipstjóri á skipinu en Björn vél-
stjóri. Skipið áttu þeir og gerðu hér
út árin 1934 og 35, bæði á þorsk- og
síldveiðar. Þetta voru eins og áður er
sagt hin hörmulegustu ár til útgerðar,
sáu þeir sér því þann kost vænstan að
selja skipið. Þeir seldu það til Hríseyjar,
en urðu fyrir tilfinnanlegu tjóni af út-
gerðinni. Löngu seinna var gufuvélin
tekin úr bátnum og sett í hann diesel-
vél. Þau urðu Sæborgarinnar hörmu-
legu endalok, að hún fórst með allri á-
höfn fyrir Austfjörðum haustið 1942,
sjálísagt af hernaðarvöldum.
Njáll er útskrifaður úr stýrimanna-
skólanum 1930. Hann hefur um mörg
ar verið formaður á vélbátum hér, og
er nú á m.b. Fylkir. Björn er útskrifað-
ur frá Vélstjóraskóla íslands. Eftir það
var hann vélstjóri á ýmsum gufuskip-
um m. a. lengi á s.s. Eddu (nú Fjallfoss)
Nú er hann verksmiðjustjóri hjá Síldar-
• og fiskimjölsverksmiðju Akraness h.f.
Hið fyrsta þessara skipa kom 1926
eins og áður er sagt, en hin mikið seinna.
Öll gengu þau á saltfiskveiðár á vetr-
um (neta- eða línuveiðar) og til síld-
veiða fyrir Norðurlandi á sumrum.
íslenzku togararnir hafa verið stór-
virkasta tækið til fisköflunar hér á
landi, og það ssem skapað hefur lang-
mestar framfarir í landinu. Þrátt fyrir
þó togarnir hafi verið hér mikilvirkasta
veiðitækið frá 1905, hefur slíkt tæki
ekki verið í eigu Akurnseinga fyrr en
1938, og líklega hefur ekki nema einn
Akurnesingur átt neinn hlut í togara
útgerð fyrr. Það er Böðvar kaupm. Þor-
valdsson sem átti nokkra hluti í íslands-
félaginu. í þessum þætti hefur og ver-
ið getið þeirrar tilraunar Bjarna Ól-
afssonar til stofnunar togarafélags sem
þó bar engan árangur. Annars má segja
— og hefur það ef til vill mestu valdið
— að hér var vitanlega aldrei hægt að
hafa togara — þó mönnum ditti þetta
í hug til þess ef hægt væri að láta Akra-
nes hanga í hinum. — Þar sem algert
hafnleysi var og enginn bryggjustúfur
til að leggja að stærri skipum, ekki einu
sinni í blankalogni og blíðu.
Ekki stundaði eins mikill fjöldi Ak-
urnesinga sjó á togurunum sem þeir
gerðu á skútunum. Til þess liggja fyrs*
og fremst þessar orsakir: Skipstjórarnir
á skútunum gerðu sitt til að halda hjá
sér Akurnesingum áfram. Þeir voru
duglegir sjómenn og ágætir fiskimenn
yfirleitt. Margir þessara manna voru
og orðnir of gamlir til að stunda togara-
veiðarnar. Fyrir og um þetta koma líka
mótorbátarnir sígandi til sögunnar, og
fóru því aðeins á togarana, hvar þeir
gátu sér gott orð sem þeir og feður
þeirra höfðu gert á skútunum alla tíð.
Þó Akurnesingar hefðu þannig ekki
með neinn togararekstur að gera, voru
þeir hinir fyrstu landsmenn sem kynnt-
ust nokkuð að marki þessari „undra“-
veiðiaðferð Englendinganna strax eftir
að þeir fóru að fiska hér við land á
þessum skipum. Einnig voru nokkrir
Akurnesingar um borð í Vídalínstogur-
unum sem hér voru gerðir út frá Akra-
nesi.
Þar má segja, að sé byrjun íslenzks
togarareksturs, því að nafninu til var
félagið íslenzkt, en þó ekki nema að
nafninu, þar sem meginið af fénu var
útlent og stjórnað af útlendingum að
lang mestu leyti. Félag þetta mun á
ýmsan hátt hafa verið uppbyggt og rek-
ið af lítilli fyrirhyggju, enda átti það
sér skamman aldur svo sem lesa má í
1. tbl. 1943.
Það væri ekki vonum fyrr, að ritað
væri um aðdraganda og byrjunarsögu
hinna íslenzku togaraveiða sem og fisk-
veiðasögu landsins í heild. Hér verður
ekkert slíkt gert, en þar sem ýmsra
hluta vegna togararnir koma beint eða
óbeint við sögu í þesum þáttum um
Akranes, verður reynt að stikla á stóru
um upphaf þeirra. Er það gert með sér-
stakri hliðsjón af að um þetta hefir sem
sagt enn ekkert verið skrifað, og jafn-
vel það litla sem um það hefir verið
skráð, ekki í öllum atriðum rétt. Enn má
geta þess að flestir þeirra sem áttu
frumhugsun að tilraunum í þessa átt eru
komnir undir græna torfu eða að því,
því ungur má en gamall skal. En sem
sagt, ég vil eindregið benda á, að láta
ekki lengi dragast að skrifa rækilega
sögu sjávarútvegsins. Sögu sem verður
að vanda til.
Það mun hafa verið 1902 eða 3 sem
þeir Björn Kristjánsson kaupm. og Ein-
ar Þorgilsson kaupm. og útgerðarmað-
ur í Hafnarfirði boðuðu til fundar í
Línuveiðarinn Ólafur Bjarnason
þótti þá mörgum betur við eiga að vera
í skiprúmi sem heima átti á staðnum,
jafnvel þó legið væri við í öðrum veiði-
stöðvum nokkurn hluta árs. Yngri
mennirnir og þeir sem duglegastir voru
Reykjavík til félagsstofnunar um kaup
á togara. Fundinn sóttu fáir, varð þátt-
'taka engin og ekkert af þessu þá. Þrátt.
fyrir þetta hafa þessir menn þó ekki
gefist upp um áform sitt, því það eru