Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.01.1998, Blaðsíða 6

sveinsprófi. Og nú kviknaði á perunni, auðvitað kom
í ljós, að SSSB var stimpill Símonar SigurðsSonar
Bechs, bónda þar á Bakka, handverkssveins þar og
sem Brynjólfur Jónsson kallar gullsmið. Hann er 18.
aldar maður, og hafi hann lært í Kaupmannahöfn,
sem vafalaust er, hefur hann verið þar fyrir tíma
varðveittra heimilda frá gullsmiðalaginu þar, sem
ekki ná lengra aftur en til 1750. í minsterialbók segir
þegar getið er láts Símonar, að hann hafí verið 13 ár
ytra og lært “gjörtlers profession”, sem er drifsmíði,
og þarf þá ekki fleiri vitna við, að hann hefur lært
silfursmíði, enda þótt patína hans á Bakka sé ekki
sérlega vel drifin.
Og svo vill til, að eimitt í kirkjustól Bakkakirkju
segir í vísitasíu 1752, að í kirkjunni sé þá silfurka-
leikur nýr með patínu og gömlum korpóral. Ekki var
því lengur um að villast, Símon Bech hafði smíðað
áhöldin til kirkjunnar, enda var hann sjálfur sjálfur
kirkjubóndinn, proprietarius kirkjunnar. Enþví miður
hefur kaleikurinn ekki náð að varðveitast. Um miðja
19. öld hefur Friðfmnur Þorláksson gullsmiður á
Akureyri smíðað nýjan kaleik í kirkjuna og því eins
og altítt var brætt gamla kaleikinn í hinn nýja.
Símonvarfæddurum 1716ogdó 1785,fæddurað
Kvíabekk í Ólafsfírði, talinn sonur Sigurðar Bjarna-
sonar prests þar og
Lísebetar Símonardótt-
ur konu hans, danskrar
ættar, en almennt var
Símon þó talinn sonur
Benedikts sýslumanns
Bech. Nafnið Bech er
tekið eftir Kvíabekk í Olafsfírði, fæðingarstað
Símonar.
í mörgum tilvikum er aðeins hægt að benda á einn
eða tvo hluti eftir þekkta gullsmiði. Vafalaust hafa
þessir gömlu gullsmiðir okkar fæstir smíðað verulega
mikið, og langmestur hluti smíðisgripa þeirra er
ómerktur og þannig er í flestum tilvikum ógemingur
að segja til um hver smíðað hefur þá. Vaflaust eiga
smiðir eins og Símon Bech eða Jóhann Schram fleiri
gripi til varðveitta, til dæmis gamalt kvensilfur á
söfnum, en nú er ómögulegt að benda á það lengur,
þetta er nánast allt ómerkt og heimildir um smiði hafa
ekki fylgt til safnanna.
En stundum lenda menn á villigötum, það þekkja
ættfræðingar vel og einn leiðréttir það sem annar
hefur farið rangt með. - Meðal þess sem Matthías
Þórðarson skráði vom kaleikur og patína í Ljósa-
vatnskirkju. Þau vom stimpluð MB og segir Matthías
þau vera frá 19. öld, eftir Magnús Benediktsson
gullsmið á Akureyri. Þetta hefur honum líklegast
verið sagt þar nyrðra og hann tekið trúanlegt. Ég
leitaði oft og lengi að Magnús þessurn Benediktssyni,
sem verið hefur prýðilegur smiður og lærður eftir
stimplinum að dæma, en fann hann hvergi nefndan
þótt ég færi gegn um öll þau manntöl sem aðgengileg
vom og þótti einkennilegt.
Það var svo fyrir tilviljun að ég rakst á í vísitasíu-
bók, á ólíklegasta stað, kvittun fyrir þessum gripum
á Ljósavatni undirritaða af Magnúsi Bjömssyni gull-
smið í Gilhaga í Skagafírði. “Meðkenni ég undir-
skrifaður að hafa meðtekið af monsjör Söfren Jens-
son á Ljósavatni 6 ríxdala og 3 skildinga (virði) af
brotasilfri sem smíðast á af kaleikur til Ljósavatns-
kirkju. Til merkis mitt nafn að Ljósavatni d. 14 juníus
1749. Magnús Bjömsson”. - Og síðar: “ Ennfremur
meðkenni ég að hafa meðtekið fyrir erfíðislaun á
þessum sama kaleik tvo ríxdali kroner hvar fyrir ég
kvittera að Ljósavatni d. 20. júlí 1749. Magnús
Bjömsson.”
Hér var þá kominn gripur eftir Magnús Bj ömsson,
sem ég hafði lítillega séð nefndan, en ekki sést hann
þó á skrám meðal lærlinga eða útskrifaðra í Kaup-
mannahöfn, með því að hann hefur verið þar fyrir
þann tíma, sem þær ná til. Fyrir vikið var nú hægt að
slá striki yfír Magnús Benediktsson gullsmið á
Akureyri, sem vísast hefur aldrei verið til.
Magnús þessi Bjömsson hefúr víst verið mætasti
maður, kallaður “guðrækinn og hæglyndur”, en hann
lenti í fjárþröng og komst
þannig af klandri inn í
dómabækur. Þar kveðst
hann hafa lært hjá Ludvig
Schulboj í Kaup-
mannahöfn, en sá sést
reyndar ekki nefndur
meðal meistara þar, og spyr maður sig því hvort það
sé þá villa aða vísvitandi rangt. Magnús kvæntist ytra
en skildi þar aftur, kom reyndar sú kona á eftir honum
til íslands, ef til vill til að rétta við ráðahaginn, en fór
mannlaus utan aftur, enda var Magnús þá kvæntur á
nýjan leik Halldóru dóttur Bjöms Skúlasonar prests
á Flugumýri.
Mér segir reyndar svo hugur, að eftir Magnús séu
einnig kaleikur og patína í Ámeskirkju á Ströndum.
Reyndar eru þau frá sama ári og Magnús deyr, 1789,
en full vissa er þó ekki fyrir því og verður víst aldrei,
en íslenzkir eru þeir gripir og með fangamarki
prestsins sem þá var þar, séra Jóhanns
Bergsveinssonar.
“Það er svo gaman að fmna” er haft eftir ungum
Vestur-íslendingi sem kom hingað heim og rakti
ættir sínar eftir heimildum. Vissulega er það gleði,
sem ættfræðingarþekkja mannabezt, að draga hálftýnt
fólk eða algerlega týnt fram í dagsljósið, gera það að
meiru en nafninu einu. Það er mikil ánægja að geta
bent á eitthvað áþreifanlegt og tengja slíku fólki. Og
stundum er þetta eins og leynilögreglusaga, oft veit
maður ekkert í fýrstu, síðan koma grunsemdir og
En stundum lenda menn á villigötum, það
þekkja ættfræðingar vel og einn leiðréttir það
sem annar hefur farið rangt með.
6