Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2005, Blaðsíða 15

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2005
undanrennan sat eftir í byttunum. Svo man ég eftir
hörpuskelinni sem var notuð til að ná rjómanum úr
löggunum og þá varð þykkasti rjóminn eftir og
kannski lenti hann í litlum munni.
Hillur voru á þremur veggjum, en þar mátti koma
fyrir 9-10 mjólkurbyttum, sem ekki hefur veitt af á
yngri árum mömmu meðan fært var frá 60-70 ám á
Leysingjastöðum í tíð Halldórs og Guðfinnu.
Einn gripur hefur fylgt mér frá þessum tíma, frá
gamla kjallaranum, en það er ca tveggja lítra leirkút-
ur með tappa úr tini, sennilega fenginn af Borðeyri
eða úr Skarðsstöð. Hann stendur til hliðar við mig
við skrifborðið - tómur. Hefur trúlega forðum geymt
gómsætt vín - kannski frá Rínarlöndum.
í maí eða byrjun júní kom harðfiskurinn frá
Flateyri. Það var svonefndur kúlusteinbítur, sætur og
góður. Þau kaup gerðust með vöruskiptum- smjör og
tólg voru send vestur en við fengunt harðfiskinn í
staðinn. Þessi viðskipti byrjuðu með dvöl Guðjóns á
Kýrunnarstöðum hjá Ellefsen hvalveiðimanni á
Sólbakka við Flateyri. Eg man enn hvemig fram-
bærinn angaði á vorin þegar þetta önfirska sælgæti
var komið upp á nagla við norðurþilið í búrinu.
Meðan fóstra hélt sjóninni, fram um sjötugt, þá
kom fyrir að hún greip í bók. Bækur Jóns Trausta,
Torfhildar Hólm eða Jóns Mýrdal las hún man ég og
mundi efnið og persónurnar afar vel og ræddi um
þær. Hin daglega vinna hennar í eldhúsi og búri
ásamt tóvinnunni gekk þó fyrir öllu.
Æskuvinkonan
Vinkonur átti fóstra fáar. Ingibjargar í Magnússkóg-
um hef ég þegar getið. Það unga fólk sem hún ólst
upp með í Hvammssveitinni var flest dáið eða flutt
burt. Helga í Glerárskógum og Kristín á Laugum
voru kunningjakonur hennar en þó ekki nánar.
En eina vinkonu átti fóstra - öllum öðrum kærari
- það var Soffía Snorradóttir. Soffía var lengi
merkishúsfreyja á Bóndhól í Borgarhreppi í Borgar-
firði. Þær vinkonumar vom jafnaldrar. Man ég
nokkuð vel komur hennar - sérstaklega þegar þær
heilsuðust á hlaðinu austan við bæinn. Þá ríkti gleðin
ein, sól skein glatt úti og inni. Fyrir fóstru laukst upp
heimur æskunnar og þeim báðum, sá var heimur
ástar og yndis, en einnig heimur hryggðar og tára. En
allt var þetta liðinn tími og vitanlega var allt breytt.
Soffía var búin að vera ekkja í mörg ár en alls mun
hún hafa búið á Bóndhól sem ekkja í 20 ár. Hún
missti mann sinn Guðmund bónda á Bóndhól 1915.
Af þremur bömum þeirra hjóna varð kunnust Aslaug
prestskona á Staðarstað á Snæfellsnesi. Mun mörg-
um nemendum sr. Þorgríms verða minnisstæð dvölin
þar, ekki síst sökum skörungsskapar hennar.
Drottning meðal lista
Ef ég ætti að velja einhverja eina setningu sem
einkunnarorð fyrir ævi Einars fóstra míns mundi ég
segja í orðastað hans: „Heil þú drottning dásöm með-
al lista“ en hjá honum
var sú drottning
drottning söngs og
fagurra tóna.
Fóstri minn bless-
aður hóf búskap sinn í
Ásgarði 1895 og lést
1942. Alls urðu
búskaparárin því 47.
Eg held það sé vafa-
samt að segja að hann
fóstri minn hafi verið
á réttri hillu í lífinu
sem bóndi. Við það
bættist að hann bjó við
verri leigukjör en
nokkur annar bóndi í
Hvammssveit. Það
voru þrælakjör meðan
Pétur Halldórsson
mágur hans átti jörð-
ina. Pétur átti jörðina
til ársins 1935, en þá seldi hann hana Guðfinnu
frænku og svo seldi hún mér jörðina á sama verði og
hún keypti hana- eða á 4 þúsund krónur. Þá gerði
meðaldilkur 7-9 krónur!
Jörðinni fylgdu 30 ær og í tíð Péturs þurfti fóstri
að greiða eftir ærnar 100 pund af smjöri árlega, en
eftir jörðina sjálfa 72 krónur á ári.
En víkjum svo aftur að uppáhaldinu hans fóstra. í
tíð sr. Jóns Guttormssonar var Hjarðarholtsheimilið í
Laxárdal eitt mesta menningarheimilið í Dölum. Af
börnum þeirra hjóna má sérstaklega nefna þau
Guðlaugu og Guttorm. Guðlaug lærði orgelleik og
söngfræði í Reykjavík og vann mikið að þeim mál-
um í nágrannasóknunum eftir að heim kom. Gutt-
ormur var smiður ágætur og mjög athyglisverður
fyrir ýmsar uppfinningar sínar á þeim tímum. Hann
smíðaði klakhús norðan við Hjarðarholtstún, rak það
í nokkur ár og jókst þá allmikið fiskigengd í Laxá.
Saman dvöldu þau systkinin hjá sr. Steini Steins-
sen í Hvammi og lærðu bæði söngfræði og tónmennt,
en ekki síst í samráði við sr. Stein í Hvammi komu
þau af stað kunnáttu í smíði einfaldra hljóðfæra s.s.
langspila, en eitt slíkt langspil var til á Leysingja-
stöðum. Þórður Sigmundsson á Skarfsstöðum smíð-
aði m.a. nokkur langspil.
Við fermingarundirbúninginn vorið 1884 dvaldi
fóstri minn í Hjarðarholti. Þar liðu dagarnir yfirleitt
þannig að þegar biblíustaglinu lauk hjá sr. Jóni
Guttormssyni þá fór Guðlaug með börnin út í kirkju
og lét þau syngja, í fyrsta lagi fermingarsálmana og í
öðru lagi ýmiss falleg ættjarðarlög, en sjálf lék hún
undir á orgel.
Þama opnaðist fóstra alveg nýr heimur - heimur
söngs og töfrandi hljóma. Guðlaug útskýrði og
kenndi börnunum einföldustu atriði söngsins og
hvemig hljóðfærið og þeirra eigin rödd ynnu saman.
Afi, langafi og langalangafi
Einars Kristjánssonar hétu
allir Einar svo og fóstri hans
og föðurbróðir, Einar
Einarsson. Hér er afi Einars
Kristjánssonar, Einar Einars-
son „yngri“ (1835-1911),
bóndi á Kýrunnarstöðum.
http://www.vortex.is/aett
15
aett@vortex.is