Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1948, Side 96

78
TÍMARIT ÞJÓÐRÆKNISFÉLAGS ISLENDINGA
stæðum, yrði þekt af einu sérstöku
kvæði, og þá oftast ekki af besta tæinu.
Og þarna sem eg sat datt mér í liug,
aftur og aftur, að líkt stæði á fyrir
mörgum Islendiilgi. I langa tíð var
St. G. Stephansson nærri eingöngu
kunnur fyrir “Þótt þú langförull legð-
ir”, eða jafnvel fyrir tvær línur úr því
kvæði: “Nóttlaus voraldar veröld, þar
sem víðsýnið skín”, sem allir spertust
við að skrækja, í ýmiskonar tónteg-
undum og stundum af litlum skilningi;
Hannes Hafstein fyrir “Á Kaldadal”,
sem hann sjálfur gerði gys að síðar og
þótti lítið til koma, Matthías Jochums-
son og Sveinbjörn Sveinbjörnsson fyrir
kvæðið og lagið “Ó Guð vors lands”,
sem er fjarri því að vera það besta, er
hvor um sig gerði; og svona mætti lengi
telja.
Og eftir því sem eg lilustaði lengur
fanst mér að Guttormur væri að verða,
ef ekki orðinn, að eins-kvæðis-manni,
eins og Kipling, Stefán og Sveinbjörn,
et al. En hann var tiltölulega heppinn,
því eitt af hans bestu kvæðum olli ten-
ingskastinu: “Sandy Bar”. Kvæðið er
auðvitað listaverk. Sorgaratburður lið-
innar tíðar varð að hleðslu í liuga
skáldsins, er brautst út í þessum magni
þrungna óð, sem jafnframt varð svo lán-
samur, að eignast sameiginlega hljóm-
grunn í hugum almennings. En að
fullyrða, að það sé besta kvæði Gutt-
orms, eða það eina besta, er að syndga
á móti öllum lögum listar og fegurðar.
Hann á mörg önnur kvæði, sem eg,
fyrir mitt leyti, gæti ekki hugsað mér
ort á neinn annan hátt, til þess að vera
heilsteypt listaverk.
Annars er þetta “besta” hættulegt
hugtak, og oft á tíðum meiningarlítið,
sem sjá má meðal annars á mörgum
bókartitlum: “Hundrað bestu kvæði”,
“Fimmtíu bestu lög”, “Bestu smásögur
í heirni”, o. s. frv. Eg hefi haft undir
hendi og á margar þesskonar bækur,
og hefi enn ekki getað fundið hvar
merkjalínan liggur í milli hins besta
og næstbesta, eða jafnvel hins besta og
hins versta. Þessháttar alt verður að
fara eftir hvers eins srnekk og skilnings-
þroska. Og eitt er víst, að höfundun-
um kemur ekki ávalt saman við jjessa
“úrvals” menn.
Oft heyrir maður talað um dularfull
fyrirbrigði, og er þá vanalega reynt að
skýra fyrir mönnum í hverju þau eru
fólgin. En enginn liefir enn reynt að
skýra, svo eg hafi lieyrt, það dular-
fylsta fyrirbrigði, hvernig skáld verður
til. Við þekkjum allir söguna um
mjöðinn í okkar fornhelgu bók. “Og
orðið varð hold”, segir guðspjallið. En
á undan orðinu hlýtur að liafa verið
hugsun. Orðið er ávöxtur hugsunar-
innar. Fáeinir öreiga Islendingar fara
út í óbygðir. Við það myndaðist Nýja
Island. Svo einn góðan veðurdag slær
niður ósýnilegri eldingu á bökkurn
fljótsins, og þá fæðist skáld.
Eftir vanalegri yfirsýn virtist svo í
haginn búið, að öll spilin væri stokkuð
á móti Guttormi, en hann varð skáld
sarnt af því að liann gat ekki annað.
Ef orðin hljóð og ljóð eru af sarna
uppruna, þá fallast þau í faðma hjá
Guttormi. Eg veit ekki hve snemma
liann fór að yrkja Ijóð, en hitt veit eg
að ungur fór hann að iðka hljóðlistina.
Hann stjórnaði hornleikaraflokki
snemma og blés á horn af þvílíku
kappi, að einn páskadagsmorgunn, er
hann kom út snemmendis, sá hann sól-
ina dansa. Hvað sem hann kann að
hafa hugsað, þá sá læknirinn orsökina
og harðbannaði honurn að fylgja dærni
Arons og annara hornablástrara. En