Neytendablaðið - 01.05.1996, Blaðsíða 6

Landbúnaður - úttekt
Búvörusamningurinn sem gerður var við sauðfjárbændur í fyrra hlýt-
ur að valda gríðarlegum vonbrigðum. Ný kynslóð stjórnmálamanna
réð ferðinni og nýir menn fóru fyrir bændum en engu að síður varð nið-
urstaðan í megindráttum hin sama og fyrr. Markmið sauðfjárræktar-
samningsins er að sem flestir geti haft viðurværi sitt af sauðfjárrækt
fremur en að hvert ársverk skili sem mestum verðmætum. Stjórnmála-
mennirnir lýstu stuðningi við vandamálið í stað þess að leita lausna.
Eftir Markús Möller
Vonbrigðin eru því meiri sem allar að-
stæður virtust fyrir hendi til að taka á
málum. Forystumenn beggja stjómar-
flokka aðhylltust að sögn atvinnufrelsi
og afnám hafta sem meginstefnu en
höfðu þó jafnframt allnokkra tiltrú hjá
bændum. Talsverðar vonir voru bundnar
við nýja forystu bændasamtakanna, með-
al annars vegna þess að hún virtist hafa
burði til að móta stefnu fremur en hengja
sig hugsunarlaust aftan í umbjóðendur
sína. En tíminn til samninga var naumur.
Þeir hófust um miðjan maí og þurfti að
ljúka í september og verulegur tími tap-
aðist vegna heyanna og sumarleyfa. Rrk-
isstjómin lagði aldrei neina áherslu sem
um munaði á mörkun nýrrar stefnu og
lagði ekki einu sinni til þann tæknilega
stuðning sem þurft hefði, en mmskaði
undir lokin til að hespa málið af. Við þær
aðstæður var kannski ekki hægt að ætlast
til stórræða af bændaforystunni. Tæki-
færið fór forgörðum og samningsgerðin
koðnaði niður í sambland af minni háttar
endurbótum og tæknilegu klúðri. Eftir
jóðsótt fjallsins fæddist minni háttar nag-
dýr með allan ættarsvip fyrri búvöm-
samninga.
Græddu bændur?
Sá sigur sem sauðfjárbændur unnu með
samningsgerðinni er í mesta lagi vamar-
sigur. Kjör þeirra bötnuðu ekki þótt þeir
slyppu undan bráðdrepandi niðurskurðar-
ákvæðum gamla búvörusamningsins. Um
það má þó deila hvort seigdrepandi fram-
lenging er betri en bráðdrepandi breyt-
ingar.
Vandinn sem blasti við sauðfjárbænd-
um var að samkvæmt búvörusamningn-
um frá 1991 hefðu kjör sauðfjárbænda
versnað að mun haustið 1996 þar sem
styrkir og framleiðslukvóti áttu að drag-
ast saman til að rýma fyrir sölu birgða
sem leyft hafði verið að safnast upp í
trássi við gamla samninginn. Með nýja
samningnum verður stuðningur óbreyttur
næstu árin og kjör sauðfjárbænda gætu
haldist óbreytt. Haustið 1998 kemur hins
vegar til framkvæmda ákvæði sem jafn-
gildir því að bóndi geti aukið rétt sinn til
að selja afurðir innanlands með því að
auka útflutningsframleiðslu, jafnvel þótt
útflutningurinn skili litlu sem engu. Ef
ekki verður gripið í taumana gæti þetta
ákvæði leikið sauðfjárbændur harla grátt.
Græða neytendur?
Fullyrt hefur verið að með nýja sauðfjár-
samningnum sé horfið frá framleiðslu-
stjómun, að verðlagning á slátrun og um-
sýslu verði gefin frjáls þegar í stað og
opinber verðlagning verði afnumin frá og
með haustinu 1998.1 fljótu bragði hljóm-
ar þetta eins og að frá og með 1998 muni
rfkja óheft samkeppni í sölu og fram-
leiðslu kindakjöts. Því er ekki aldeilis að
heilsa. A hverju hausti, þegar nokkum
veginn liggur fyrir hve mikið kjöt fellur
til við haustslátmn og hver birgðastaðan
verður í upphafi sláturtíðar, á landbúnað-
arráðherra að ákveða, að fengnum tillög-
um 5,8 milljörðum en greiðslur til hliðar-
starfsemi við landbúnað nema um 2,1
milljarði. Má þar nefna Búnaðarfélag fs-
lands sáluga, Framleiðnisjóð landbúnað-
arins, Rannsóknarstofnun landbúnaðar-
ins, sauðfjárveikivamir, landbúnaðar-
ráðuneytið o.s.frv.
Markaðsbrestur eins
og hann snýr að neytendum
Eftirspurn neytenda eftir landbúnaðar-
vörum hefur minnkað, m.a. vegna efna-
hagslegrar stöðnunar og lítils hagvaxtar,
atvinnuleysis og lágra launa. Þó að verð
á fjölmörgum landbúnaðarvörum hafi
hækkað minna en sem nemur verðbólgu
er verðið oftast engu að síður of hátt
miðað við kjör venjulegs launafólks.
Þetta hefur skapað umfram framleiðslu
og hátt birgðahlutfall í flestum landbún-
aðargreinum.
Neytendur á íslandi eru óskipulagður
hagsmunahópur sem á í erfiðleikum með
6
að ná fram kröfum sínum. Þeir eiga við
verndarstefnu að stríða og hafa lítil póli-
tísk áhrif nema e.t.v. rétt fyrir kosningar
og jafnvel ekki þá. Þeir hafa engin sér-
stök ítök í pólitíska kerfinu. Þegar órétt-
látar ákvarðanir eru teknar af stjórnmála-
mönnum, framleiðendum í hag, eru ís-
lenskir neytendur undarlega rólegir og
ekki bærist hár á höfði þeirra þó svo að
verð á vörum hækki og innflutningur sé
takmarkaður. Þeir halda þó uppi mót-
mælum í fjölmiðlum með Neytendasam-
tökin í fararbroddi.
Niöurstaða
Niðurstaðan er að vegna markaðsbrests
og þar af leiðandi stjómsýslumistaka, er
landbúnaður sem atvinnugrein háður ein-
hæfri miðstjórn stjómmálamanna og
embættismanna. Bændur og vinnslu-
greinarnar eru algjörlega háð opinberu
kerfi og þeim stuðningi sem boðið er upp
á. Vegna þessa og þeirrar staðreyndar að
framleiðslan er ekki samhæfð markaðs-
öflunum, heldur stjómunaröflum, em
hagkvæmnin, lítill framleiðslukostnaður
og hagræðing ekki í fyrirrúmi.
Aukinn markaðsbrestur hjá framleið-
endum kallar á aukinn stuðning frá
stjómkerfinu. Þetta þýðir að framleið-
endur bera ekki ábyrgð á eigin mistökum
heldur velta þeim út í þjóðfélagið.
Stjómvöld og embættismannakerfið hafa
undanfarið verið að hvetja framleiðendur
til aukinnar hagkvæmni og hagræðingar,
bæði á framleiðslustigi og markaðsstigi.
Það hefur verið fullyrt að aðild íslend-
inga að Alþjóðaviðskiptastofnuninni og
aðrar utanaðkomandi breytingar muni
auka samkeppni í íslenskum landbúnaði.
Framleiðendur hafa verið hvattir til að
marka stefnu til að koma til móts við
slíkar breytingar. En vegna innflutnings-
hafta, tolla og stuðnings hefur öllum slík-
um breytingum verið frestað. Samkvæmt
samkeppniskenningunni er nauðsynlegt
að virkja samkeppnisöflin ef þau eiga að
hafa áhrif. Ekki er nóg að hvetja eða hafa
NEYTENDABLAÐIÐ - Maí 1996