Læknablaðið - 15.04.1988, Blaðsíða 22

134
LÆKNABLAÐIÐ
veigri sér við því. Annars vegar eru þeir sem alls
ekki neyta áfengis og telja áfengisneyslukönnun
sér óviðkomandi af þeim sökum. Hefur þetta
komið greinilega fram í viðtölum við suma sem
ekki svöruðu spurningalistunum eða í bréfum sem
bárust frá öðrum. Hins vegar eru misnotendur og
aðrir sem getur verið svo illa ástatt fyrir, að þeir
geti ekki eða hirði ekki um að svara bréfum og
spurningalistum (15).
Við samanburð á þeim sem svöruðu 1979 og þeim
sem ekki svöruðu þá með tilliti til áfengisneyslu
og misnotkunar 1974 kom í ljós, að í hópi þeirra
sem ekki svöruðu voru fleiri sem drukku mikið
(»stórdrykkjumenn«) og mun fleiri misnotendur
(13). Þetta rennir stoðum undir þá tilgátu, að
niðurstöður sem fást við rannsóknir sem þessar
hvað varðar algengi misnotkunar og mikillar
drykkju, séu heldur lægri en ætla má að þær séu
í raun, ef næðist til allra. Nánar er fjallað um
aðferðafræðilegan vanda rannsókna af þessu tagi
og tilraun til að meta gildi þeirra í annarri grein
(2).
Þó að mörgum kunni að hrjósa hugur við hversu
oft sé drukkið og hversu mikið sé drukkið að
meðaltali í hvert sinn, er þó sennilegt að talsvert
sé vantalið. Við fyrri athuganir, þegar reiknuð
hefur verið meðalneysla á mann á ári eftir
upplýsingum sem þátttakendur í rannsóknunum
gáfu, kom í ljós að hún var ekki nema rúm 40%
af því sem opinberar skýrslur gera ráð fyrir (16).
Er þetta í samræmi við það sem hefur fundist í
tilsvarandi erlendum rannsóknum (17). Fólk
vanmetur áfengisneyslu sína verulega af ýmsum
ástæðum. Ekki er aðeins um að kenna gleymsku
eins og sést af því, að meðalneysla síðast þegar
drukkið var reyndist heldur minni en venjuleg
neysla. Fyrirfram var búist við að þessu væri
öfugt farið, en þó var mikil fylgni þarna á milli.
Hluti af vanmatinu stafar af því að skammtarnir
sem fólk gefur upp eru ekki venjulegir
barskammtar, 30 ml af sterku áfengi, heldur
stærri. Mikill meiri hluti drykkjunnar fer fram í
heimahúsum þar sem skammtarnir eru ekki
mældir nákvæmlega. Þá verða þeir auðveldlega
meira en 30 ml þar eð fólki yfirleitt þykir það lítið
í stóru glasi, en kallar það samt einn skammt
(sjúss). Enda mun vera algengast að fólk kaupi
tvöfaldan skammt í einu á veitingahúsum. Sé gert
ráð fyrir þessari mælingarskekkju verður
vantalning auðvitað miklu minni.
Þrátt fyrir þær takmarkanir, sem
áfengisneyslukannanir okkar eru háðar, sýna
niðurstöður þessara rannsókna að ýmsar
breytingar hafi orðið á neyslunni á síðustu tíu
árum, sem eru i samræmi við það sem lesa má út
úr söluskýrslum.
Mat á algengi áfengismisnotkunar er háð því hve
ströng skilyrði eru sett fyrir skilgreiningunni. í
þessum rannsóknum hafa verið sett þau skilyrði
að fólk hefði einhver 3 af 8 einkennum, sem
jafnan finnast hjá þeim sem leita aðstoðar vegna
misnotkunar. Áður hefur verið bent á, að þessi
skilgreining kann að vera í víðara lagi og að hægt
sé að þrengja hana með því að bæta við fleiri
einkennum (15). Samkvæmt henni var algengi
misnotkunar á aldrinum 20-49 ára 6% árið 1974,
en 3,5% árið 1984. Áfengisfíkn er hins vegar
ákveðnar skilgreind og var algengi hennar 1,8%
og 1,4% á þessum árum. Hins vegar höfðu 1,8%
leitað aðstoðar vegna áfengismisnotkunar 1974,
en 2,6% 1984. í nýlegum bandarískum
rannsóknum kom í ljós, að algengi áfengisfíknar
og misnotkunar fólks 18 ára og eldra í þremur
stórborgum var 6,5%-8% (18), en 11,5%-15,7%
höfðu fengið þessar greiningar einhvern tíma á
ævinni (»life time prevalence«) (19). Við
rannsókn á íbúum sænsks smábæjar 1972 (20)
reyndist algengið 9,6% meðal karla á aldrinum
25-59 ára. í annarri sænskri rannsókn frá
svipuðum tíma var alkóhólismi greindur hjá 4,8%
karla á aldrinum 18-65 ára (21). Erfitt er að bera
þessar niðurstöður saman innbyrðis og við það
sem fundist hefur í okkar rannsóknum vegna
mismunandi rannsóknaraðferða. í fyrstnefndu
sænsku rannsókninni fengu 6,3% greininguna
áfengisfíkn, sem er mun meira en hér á landi bæði
hvað varðar fikn samkvæmt skilgreiningu í
þessari rannsókn og meira en hlutfallslegur fjöldi
þeirra sem leitað hefur aðstoðar hér. Hugsanleg
vantalning í okkar rannsókn nægir engan veginn
til að skýra þennan mun.
Þó að tíðni misnotkunareinkenna virðist minni
1984 en 1974 er óvíst að svo sé, annars vegar
vegna þess, samkvæmt fyrri reynslu okkar (13) er
líklegt að í hópi þeirra, sem ekki svara og voru
mun fleiri 1984 en 1974, séu fleiri misnotendur og
»stórdrykkjumenn« en í hópi svarenda. Einnig er
hugsanlegt, að hin mikla umræða um drykkjusýki
og áfengismisnotkun sem verið hefur í
fjölmiðlum á þessu tíu ára bili, hafi haft áhrif í þá
veru, að svarendur afneituðu einkennunum
frekar nú en áður, af því að þeir telji sig ekki
alkóhólista. Sumir hefðu þó búist við að þessu
væri öfugt farið og fleiri játuðu einkennin og
teldu sig alkóhólista. Þegar bandarísku