Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1992, Blaðsíða 11

7
samsett«. Þannig sé það með alla hluti, sem
ekki hafi verið þekktir áður, sem við getum
skilgreint, að þeir séu saman settir og einstaka
hluta sé hægt að skilgreina á sama hátt, en þá
sé aftur hægt að smætta í einföldustu hluta,
sem ekki sé lengur hægt að skilgreina (25).
AÐ VERA ÓFÆR UM AÐ SKILGREINA
HEST
Nú segir frá því (2), að þeim Peter Geach og
Þorsteini Gylfasyni sé um megn að skilgreina
hest. G E Moore er þó öllu brattari, því að
hann segir, að ef við höfum það eftir Webster,
að hestur sé ferfætt hófdýr af ættkvíslinni
Equus, getum við í raun átt við þrennt:
1) Verið getur, að við eigum einfaldlega
við það, að þegar ég segi »hestur« beri þér
að skilja það þannig, að ég sé að tala um
ferfætt hófdýr af ættkvíslinni Equus. Þetta sé
handahófsskilgreining og Moore segist ekki
eiga við að »góður« sé óskilgreinanlegur í
þessari veru.
2) Við getum síðan átt við það, að Webster
ætti að eiga við það, að þegar fiest
enskumælandi fólk segi »horse«, eigi það
við ferfætt hófdýr af ættkvíslinni Equus. Þetta
megi kalla tilhlýðilega skilgreiningu orðsins
og Moore segist heldur ekki eiga við að
»góður« sé óskilgreinanlegur í þessari veru.
Það er vegna þess, að það er svo sannarlega
hægt að komast að raun um það, hvemig
fólk notar orð. Ella hefðum við aldrei getað
vitað, að hægt er að þýða »góður« með »gut«
á þýzku og »bon« á frönsku.
3) En við getum líka, þegar við skilgreinum
hest, átt við eitthvað ennþá mikilvægara. Við
getum átt við að eitthvert viðfangsefni, sem
við öll þekkjum, sé saman sett á tiltekinn
máta. Að það hafi fjóra fætur, höfuð, hjarta,
lifur o.s.frv. og að allir hlutimir séu innbyrðis
tengdir. »Það er í þessari veru sem ég neita
að «góður» sé skilgreinanlegur«, segir Moore
(25).
SKILGREININGARFÆLNI
RÖKGREININGARHEIMSPEKINNAR
Þetta horf á sér djúpar sálrænar rætur.
Bandaríski heimspekingurinn Thomas
Nagel hefir fjallað um það, sem kalla má
staðleysuhorfið.
Nagel segir, að uppsprettur heimspekinnar
séu handan tungumálsins og oft
formenningarlegar. Eitt erfiðasta verkefni
heimspekinnar sé að tjá vandamál, án þess að
glata þeim í leiðinni; þau sem formlaus em,
en skynjuð af innsæi. Saga [heimspekinnar] sé
samfelld uppgötvun erfiðra úrlausnarefna, sem
ónýti tiltæk hugtök og aðferðir til úrlausnar.
Þeirra vegna þurfi sífellt að horfast í augu við
það, hversu langt sé hægt að hætta sér út fyrir
tiltölulega örugg mörk þess tungumáls, sem
við ráðum yfir nú, án þess að eiga það á hættu
að missa allt raunveruleikaskyn. Menn séu
að vissu leyti að reyna að komast úr eigin
huga, viðleitni sem sumir álíti fáránlega, en
höfundur telji heimspekilega undirstöðu (26).
Þessi vandræði verða ekki yfirfærð á okkur
læknana. Við erum að fást við samsett hugtök
og til þess að geta stundað fræðin þurfum
við að skilgreina þau. Svo einfalt er málið.
Við það beitum við hæfilegri smættun, sem
felst í því að gera grein fyrir hugmyndum,
með því að nýta aðrar sem almennt em álitnar
einfaldari. Þannig getum við losað okkur við
orðið »rafeind« og talað eingöngu um braut
hennar í þokuhylki.
Smættarhyggjan hefir orðið undirstaða mikilla
framfara í læknavísindum, en hún er ekki
alveg hættulaus. Við erum þess vegna minnug
þess, að læknisfræðin er mannhyggjugrein og
höfum mið af skilgreiningu Moores á hinu
óskilgreinanlega. Ella eigum við á hættu að
glata hinu mannlega. Um þetta hefir Henrik R
Wulff fjallað rækilega á öðrum stað (27).
ORÐ SEM LEIKFÖNG
Höfundur ritsins segir, að orð séu »leikföng
fyrir hugsandi mann: öll mannleg hugsun,
í vísindum engu síður en í skáldskap eða
fyndni, er leikur að orðum. Orðið «kraftur»
er bara lítið dæmi« (2).
Nú má svo sem hugsa sér, að sleppa því alveg
að skilgreina, ná sér í gott orð og leika sér
með það:
Sænsk vinkona mín, sagðist dag nokkum
hafa fundið nýtt orð - spúnk - eitt það bezta,
sem hún hafði heyrt. Ekki var henni ljóst
hvað orðið merkti, en þó vissi hún að það
merkti ekki ryksuga. Hún hafði aldrei séð
spúnk og reyndi því víða fyrir sér, til dæmis
í bakaríi, jámvöruverzlun og hannyrðaverzlun,
en enginn hafði spúnk til sölu.