Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1992, Blaðsíða 13

9
Annars gín háskinn við: fleiri orð en eitt um
eitt hugtak (2).«
Það er vissulega rétt, að talið er ákjósanlegast,
að hafa eitt heiti fyrir hvert hugtak. Þetta fer
nú samt ekki alltaf eftir, til dæmis ef málvenja
er um annað og fyrir því beygja menn sig að
sjálfsögðu. Sé tekið dæmi úr læknisfræðinni,
er um latneska heitið »processus« ýmist
notað garður, klakkur eða tindur. Þannig
tanngarður (processus alveolaris), hnúaklakkur
(processus condylaris), hryggtindur (processus
spinosus). Ákjósanlegt væri að klakkur væri
einn notaður fyrir »processus«, meðal annars
af því að þá losnuðu garður og tindur til nota
í öðru samhengi, þar sem þau ættu vel við og
leystu þar dálítinn vanda. Samt hefir enginn
lagt slíkt til.
Þá er það eðlilegt, að mörg heiti séu í gangi
samtímis á ýmsum stöðum. Þetta gerist til
dæmis í læknisfræðinni, vegna þess að út
um allt land eru menn að búa til ný heiti
um ný hugtök. Þeir nota þau í viðræðum við
sjúklinga, þegar þeir skýra út hvað amar að
eða í hverju meðferð felst, í sjúkraskrám, í
fyrirlestrum og í greinum.
Oft er sitt hvert heitið notað á íslenzku,
eftir því hvaða grein á í hlut, þótt á
erlendum málum sé eitt heiti notað um
þessi mismunandi hugtök. Tökum íðorðið
»induction« sem dæmi. I rafsegulfræði er
talað um span, í stærðfræði um þrepun, í
rökfræði - aðferðafræði um aðleiðslu og
í svæfingalækningum um íleiðslu, en það
merkir tímabilið frá því að byrjað er að gefa
svæfingarlyf, þar til meðvitund er horfin og
sjúklingur er kominn í jafnvægi á hæfilegu
stigi fyrir skurðaðgerð. Heitið getur auk þess
meðal annars merkt herkvaðning, innsetning,
orsökun, vígsla (32).
EINTRJÁNINGASÁLFRÆÐI
Ekki veit ég hversu víða höfundur kversins (2)
hafði setið fundi í orðanefndum, þegar hann
setti fram alhæfingamar um starfshættina, en
dæmin sem hér voru talin upp, þykja mér
benda til þess, að eintrjáningar ráði nú ekki
beinlínis starfsháttum orðanefndanna.
Eitt er það í fullyrðingunum, sem vekur furðu
mína öðru fremur:
Ef í orðanefndum er drjúgur slatti eintrjáninga,
hvers vegna í ósköpunum eru þeir að álpast
á reglubundna fundi, til þéss að rífast um
orð? Það hlýtur að vera mikill annmarki fyrir
eintrjáning [= þröngsýnn, smásmugulegur, þrár
maður (20)], að þurfa að leggja hugmyndir
sínar í sameiginlegan sjóð og geta ekki státað
sig af því að hafa myndað orðið, smíðað
heitið. Það hlýtur þar að auki að vera ennþá
sárara að þurfa sífellt að semja við hina
eintrjáningana; að samþykkja heiti á hugtök
frá öllum hinum í skiptum fyrir eitt og eitt úr
eigin safni, vegna þess að eintrjáningar hljóta
að telja, að þeirra orð séu ágætari en hinna,
betur mynduð, hljómfegurri og geri ljósari
grein fyrir hugmyndinni sem að baki liggur.
Þess háttar fundir hljóta að vera eitt allsherjar
rifrildi og vandséð hvemig hægt væri að ná
nokkru samkomulagi við slík skilyrði, því
varla láta eintrjáningamir af sínu. Þess vegna
held ég, að þeim líði lang bezt hverjum í
sínu homi, við það að setja eigin heiti á eigin
hugtök óháðir öllum öðmm.
Sjálfur hefi ég ekki komið á fund í annarri
orðanefnd en þeirri sem læknafélögin halda
úti og get því ekki dæmt um það af eigin
reynslu, hvort lýsingin á fundahaldi í öðmm
nefndum er rétt. Fram skal tekið, að höfundur
ritsins (2) hefir ekki setið fund hjá Orðanefnd
læknafélaganna.
Nú er mér sagt af kunnugum mönnum, að
það sem einkenni orðanefndafundi umfram
annað, sé glaðværð, að þar sé haldið á lofti
skáldskap, jafnvel fyndni, engu síður en
vísindum o| þar fari jafnvel fram leikur
að orðum. Eg held að þessi síðari lýsing
geti betur staðizt, vegna þess að sleppi
eintrjáningur inn í orðanefnd, hlýtur annað
tveggja að gerast: Að honum er fleytt út úr
nefndinni (með góðu eða illu) eða að nefndin
hreinlega lognast út af, vegna þess að hinir
hætta að mæta. Sé þessi ályktun rétt, virðist
gagnrýnandinn (2) einhvers staðar hafa flotið
hjá garði.
ORÐALISTAR OG ÖNNUR
HJÁLPARGÖGN
»1 minni starfsemi er aðeins einn maður eða
kona að hverju verki, óbundinn af öllu öðru
en eigin lærdómi og ímyndunarafli og því sem
bezt hefur verið gert í landinu fyrir hans eða
hennar dag. En það sem hann eða hún skrifar
er lesið í landinu af því það er samfellt mál,
lærdómsríkt og skemmtilegt fyrir skólafólk og
almenning. Hver skyldi lesa orðalista?« (2)