Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 89

MENNTUN - FORSENDA FRAMFARA OG FRELSIS
á oddinn. Hins vegar varö Jón ekki
sannspár um menntun sveitabarna
og kvenna. í lok 19. aldar tóku
barnaskólar aö rísa í sveitum og
fyrsti kvennaskólinn var stofnaöur í
Reykjavík árið 1874. Áhugi á
kvennamenntun jókst mjög á síð-
asta fjóröungi aldarinnar og voru
kvennaskólar stofnaöir í Eyjafiröi,
Skagafiröi og Húnavatnssýslu.27
Upp var komin krafa um aö konur
fengju starfsmenntun í skólum.
Hvatning Jóns varð ekki til þess
að íslendingar rykju upp til handa og
fóta og hæfu reglulegt skólahald.
Honum varö þó ágengt aö því marki
aö hann vísaði mönnum veginn,
benti á þá menntastefnu sem menn
skyldu fylgja. Jón taldi skóla geta
gegnt pólitísku hlutverki. Sjálfur
veitti hann þjóö sinni pólitíska upp-
fræöingu í ritum sínum.
Ómögulegt er aö gera sér fulla
grein fyrir því hve mikil áhrif skrif
Jóns höföu á þorra landsmanna -
slík áhrif veröa seint mæld. Hins
vegar er til vitnisburður um að hann
hafi fengið undirtektir og ekki alltaf
talað fyrir daufum eyrum. Frá
fimmta áratug 19. aldar eru til bréf til
Jóns frá ungum lítt menntuðum
bónda uppi á íslandi. í fyrsta bréfi
sínu til Jóns minnist hann á þörf fyrir
skóla á íslandi. Hann segist hafa
lesiö „blessuö Félagsritin" og þau
„elskar hann mest allra bóka“.
Einnig kemur í Ijós aö hann var
kunnugur því sem gerðist á Alþingi
1845, hann þekkti því vel til skóla-
hugmynda Jóns. Rúmu ári seinna
eða áriö 1847 fær Jón aftur bréf frá
sama manni. í því er sem heyrist
endurómur úr þeim ritgeröum sem
Jón sjálfur haföi skrifaö um skóla-
mál. Bréfritari segir:
Eins og þaö er víst, að hér á landi
mættu veröa miklar framfarir, ef
vel og rétt væri á haldið, eins er
þaö líka víst, aö þær veröa ekki til
muna hjá almenningi fyrr en búiö
er aö stofna skólana - því íslend-
inga vantar bæöi kunnáttu og al-
úð til aö efla hag fósturjarðarinn-
ar.28
Viö styttu Jóns Sigurðssonar. Enn muna menn eftir menntastefnu Jóns Sigurds-
sonar. í mars 1985 lögdu skólanemendur skólatösku að styttu hans á Austur-
velli.
Þessi ungi bóndi hreifst af hug-
myndum Jóns Sigurðssonar um
skólamál, og mér segir svo hugur
aö hann hafi ekki verið einn um það.
Það var einn megintilgangur Jóns
með skrifum sínum um skólamál að
vekja menn til umhugsunar. í því
fólst aö hluta leiötogahlutverk hans í
íslensku þjóðlífi á 19. öld.
Hér hefur veriö sett fram sú skoö-
un að Jón Sigurðsson hafi ætlað
„íslensku skólakerfi" tvíþætt hlut-
verk. Aö efla atvinnuvegina til að
auka alla framför og veita þjóöinni,
einkum bændum, næga þekkingu til
að geta barist fyrir frelsi sínu og axl-
að aukna sjálfsstjórn. Á Alþingi áttu
vel upplýstir bændur að sitja. Hiö
uppeldislega markmiö Jóns meö
skrifum sínum um menntamál var
því aö boöa menntun í þágu at-
vinnuveganna og pólitískrar baráttu
þjóöarinnar. Bæöi þessi markmið
sameinuðust í einu æöra gildi. í lok
ársins 1872 var Jón að hugleiða
hvort hann ætti aö sækja um rek-
SAGNIR 87