Sveitarstjórnarmál - 28.12.1947, Blaðsíða 11

SVEITARSTJÖRNARMÁL
9
Gisli Jónasson:
SAUÐÁRKRÓKUR
Inn úr flóa þeim hinum mikla, er skerst
inn í landið norðanvert, milli Homstranda
og Melrakkasléttu, gengur Skagafjörður,
milli Húnaflóa og Eyjafjarðar. Gengur
hann yfir 40 km. frá norð-norðvestri til
suðurs-suðausturs inn í landið. Breidd
hans í fjarðarmynninu, frá Skagatá að
Almenningsnöf, er lítið eitt minni.
TJt í fjarðarbotninn innst og vestast,
á mótinn Borgarsands og Reykja-
strandar, falla tvær bergvatnsár, Sauðá
innar en Gönguskarðsá utar. Við mynni
Sauðár er dálítil vík, og var hún nefnd
Sauðárkrókur löngu áðin: en þar hófst
föst byggð. Þarna, beggja megin við
mynni Sauðár stendur nú Sauðárkróks-
kaupstaður.
Ekki er Sauðárkróks getið í sambandi
við landnám í Skagafirði, og er hann þvi
ekki sögufrægur frá fyrri tímum, eins og
margir aðrir staðir í Skagafirði.
Um landnám á þessinn stað segir svo
í Landnámu:
„Sæmundr en sudreyski félagi Ingi-
mundar ens gamla sem ritað er hann kom
skipi sínu 1 Gonguskardsáros. Sæmundr
nam Sæmundarhlíð alla til Vatzskarz fyr-
ir ofann Sæmundarlæk ok bio ad Særhund-
arstaudum.
Skefill het maðr er skipi sínu kom í
Gonguskardzáros ad enni saumu viku ok
Sæmundr. En medan Sæmundr fór elldi
um landnám sitt þá nam Skefill land allt
fyri utann Sauda. Þat tók hann af land-
námi Sæmundar at olofi hans, ok let Sæ-
mundr þat svo buit vera.“
Eins og sjá má af þessu, er vist að hin
núverandi kaupstaðarlóð er í upphaflegu
landnámi Sæmundar ins suðureyzka.
Ekki er ólíklegt að í þann tíð hafi
Gönguskarðsá runnið inn með malar-
bökkunum fyrir ofan kaupstaðinn og hef-
ur þá mynni árinnar verið þar sem nú
er höfn kaupstaðarins, og þeir farmenn er
komu skipum sínum í Gönguskarðsárós,
hafa bví tekið þar höfn.
Á dögum Hansa kaupmannanna mun
fyrst hefjast föst verzlun í Skagafirði, en
það er ekki á Sauðárkróki, heldur austan
megin fjarðarins, í Hofsós, sem er elzti
fasti verzlunarstaðurinn við Skagafjörð,
og í Grafarósi.
Ekki er getið um fasta byggð kaup-
manna á Sauðárkróki, en í ferðabók Ólaví-
usar (Olaus Olavíus: Oeconomisk Reise
igennem de nordvestlige, nordlige og nord-
ostlige Kanter af Island, Kbh. 1780, I.
Deel. bls. 280) er talið að erlendir kaup-
menn muni hafa haft þar aðsetur. Þar
segir svo:
„Bugten, sem har faaet Navn af Saude-
krog, skal tilforn have været beseilet af
Engellænderne eller andre Fremmede,
hvilket og ikke vel kan nægtes, da man
kort oven for Gruusbakken seer Mærke til
Tomtene af gamle Handels- eller Köb-
mandshuse hvis foresatte holdes for at
have ladet deres Skibe ankre, baade í
Gönguskardsaae-osen, og hgeledes paa
Saudekrogen selv, af hvilken sidste Holl-
ændeme ogsaa, í de seenere tider siges at
have betjent dem til samme Brug, da
Vandet omtrent midt paa Bugten er 5
Favne dypt, og nærmere mod Landet 3,
med Sandbund paa begge Steder.“
BARÁTTAN FYRIR LÖGGILDINGU
VERZLUNARSTAÐAR Á SAUÐÁR-
KRÓKI.
Hofsós, Grafarós og Kolkuós voru lengi
einustu fastir verzlunarstaðir við Skaga-
fjörð. Skagfirðingum þótti illt að sækja
alla verzlun til þessara staða, vegna fjar-
lægðar og ýmissa torfæra á leiðum þang-
að. Voru þvi margir úr framfirðinum er