Læknablaðið - 15.03.2003, Blaðsíða 11

RITSTJÓRNARGREINAR
Lýðheilsa og blinduvarnir
Enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur
Yfirstandandi deilur um gleraugnamælingar á íslandi
hafa kallað fram umræðu um skipulag augnlækninga,
menntun heilbrigðisstarfsmanna á þessu sviði og ár-
angur í blinduvörnum á íslandi. Skipulag heilbrigðis-
þjónustu og starfsvettvangur heilbrigðisstarfsmanna
eru bundin í lög og ætla má að tilgangur lagasetning-
ar sé að tryggja gæði heilbrigðisþjónustu með lág-
marksstöðlum um hæfni og menntun heilbrigðis-
starfsmanna og um leið stuðla að því að heilbrigðis-
þjónustan skili landsmönnum sem bestum árangri.
Þennan árangur má mæla á ýmsan hátt. Veigamesti
mælikvarðinn er væntanlega lýðheilsan sem í augn-
lækningum mælist með fjölda sjóndapurra og blindra.
Aðrir mælikvarðar eru aðgengi fólks að þjónustu,
kostnaður og fleira.
Á íslandi hefur skipulag augnlækninga verið í
föstum skorðum og bundið var í lög fyrir tæpum 20
árum að augnlæknar önnuðust skoðanir, mælingar og
meðferð á augum, en sjóntækjafræðingar sæju um
gleraugnasmíði. Þetta fyrirkomulag er svipað og hjá
ýmsum Evrópuþjóðum en þó eru einnig þjóðir þar
sem fleiri starfstéttir koma að þessari starfsemi. I
Bandaríkjunum sjá þrjár starfsstéttir um augnþjón-
ustu. Það eru augnlæknar, optometristar (sjónmæl-
ingamenn) og sjóntækjafræðingar. Bandarískir opto-
metristar hafa að baki átta ára háskólanám, það er að
segja þeir ljúka „bachelors“ gráðu og taka síðan fjög-
urra ára doktorsnám í optometriu og hafa þar með
jafn langt háskólanám og læknar og lengra háskóla-
nám en til dæmis lögfræðingar og verkfræðingar.
Optometristar stunda gleraugnamælingar og snerti-
linsumátun í gleraugnabúðum í Bandaríkjunum.
Sjóntækjafræðingar sjá eingöngu um smíði gleraugna
á svipaðan hátt og sjóntækjafræðingar á íslandi enda
er þeirra menntun miklu minni og fyrst og fremst iðn-
menntun við að slípa og smíða gleraugu. Bretar eru
með svipað skipulag og Bandaríkjamenn þar sem
optometristar sem skoða sjúklinga eru með verulegt
háskólanám en aðrir sjóntækjafræðingar stunda ein-
ungis gleraugnasmíð svipað og viðgengst hér á landi.
Menntunarstaðall optometrista er misjafn eftir lönd-
um og sum lönd sem gera minni menntunarkröfur en
Bretar og Bandaríkjamenn.
Glákublinda var algengust á íslandi
Sú var tíðin að blinda vegna gláku var algengari á Is-
landi en í nokkru öðru Evrópulandi og kom þetta
meðal annars fram í rannsóknum prófessors Guð-
mundar Björnssonar augnlæknis sem birtust í amer-
íska augnlæknablaðinu 1955 (1). Algengi gláku hefur
aukist á íslandi með vaxandi fjölda eldra fólks. í dag
eru um 5000 íslendingar með gláku og hafa aldrei
verið fleiri, en á móti eru einungis rúmlega 50 þeirra
blindir og hafa aldrei verið færri. Þetta er eitt dæmi
um þann stórkostlega árangur sem hefur náðst í
blinduvörnum og lýðheilsu í augnlækningum á ís-
landi á liðinni öld. Á sama tíma hafa nágrannaþjóðir
okkar ekki séð sams konar framfarir í lýðheilsulegu
tilliti. Meðferð við gláku er svipuð á Islandi og í öðr-
um löndum og fylgir alþjóðlegum stöðlum en það
sem gerir gæfumuninn er að á Islandi eru miklu færri
ógreindir glákusjúklingar. í Reykjavíkuraugnrann-
sókninni (2) kom fram að einungis 10% glákusjúk-
linga höfðu ekki fengið greiningu og meðferð en í
svipuðum rannsóknum í Bandaríkjunum (3), Bret-
landi (4) og Noregi (5) hefur komið í ljós að 50-60%
glákusjúklinga eru án meðferðar og greiningar og
tapa því sjón.
Gláka er þögull sjúkdómur í upphafi og fólk getur
gengið með gláku um árabil án þess að vita af því og
á meðan grefur sjúkdómurinn um sig og veldur óbæt-
anlegum skaða. Það ríður því á að uppgötva gláku á
byrjunarstigi og grípa inn með meðferð. Á þennan
hátt er glákan svipuð krabbameinum eða hækkuðum
blóðþrýstingi sem eru einkennalaus í upphafi og
skaðinn er skeður þegar einkenni koma fram. Eina
leiðin til að finna gláku á upphafsstigum er með
augnskoðun og það hefur greinilega borið mjög góð-
an árangur að slík skoðun fari fram í tengslum við
gleraugnamælingu, sem flestir þurfa á að halda eftir
miðjan aldur, en það er sá aldur þegar hætta er mest
á gláku. Þannig hefur ekki verið þörf á fjöldaleit að
gláku eins og hefur verið reynt að gera í ýmsum ná-
grannalöndum, til dæmis Bandaríkjunum, sem er
sambærileg við fjöldaleit að ýmsum krabbameinum
eða áhættuþáttum hjartasjúkdóma. Það er ekki bara
í gláku sem mikill árangur hefur náðst. Sykursýki er
ein algengasta orsök blindu um allan heim. I rann-
sóknum frá Svíþjóð og Danmörku frá níunda ára-
tugnum kom fram að næstum fimmti hver sykursjúk-
ur var sjónskertur eða blindur, en á Islandi er þetta
hlutfall næstum tíu sinnum lægra (6-9). Leit að augn-
sjúkdómum í börnum með fjögurra ára (3 1/2 árs)
skoðun hefur borið mjög góðan árangur í baráttu
gegn letiaugum og svo má áfram telja. Ef blinduskrá
Sjónstöðvar íslands er skoðuð kemur í ljós að þeir
sjúkdómar sem hægt er að meðhöndla ef þeir grein-
ast tímanlega, svo sem gláka og sýkursýki, eru þar
neðarlega á blaði miðað við aðrar þjóðir. Blindir og
sjóndaprir á íslandi eru innan við 0,5 % af þjóðinni og
reyndar rúmlega helmingur þeirra með aldurstengda
hrörnun í augnbotnum, þar sem meðferðarúrræði
eru takmörkuð.
Einar
Stefánsson1
Friðbert
Jónasson'
Guðmundur
Viggósson2
Höfundar eru 'yfirlæknar á
augndeild Landspítala há-
skólasjúkrahúsi og prófess-
orar við læknadeild Háskóla
íslands og 2yfirlæknir
Sjónstöðvar íslands.
Læknablaðið 2003/89 187