Læknablaðið - 15.05.2003, Síða 15

FRÆÐIGREINAR / AFSLÁTTARKORT
Hið ófullkomna jöfnunartæki:
Afsláttarkort og komugjöld í íslenska
heilbrigðiskerfinu
Ágrip
Rúnar Vilhjálmsson'
FÉLAGSFRÆÐINGUR
Guðrún V.
Sigurðardóttir2
FÉLAGSFRÆÐINGUR
Inngangur: Athuganir benda til að bein útgjöld sjúk-
linga hérlendis og í öðrum löndum Vestur-Evrópu
hafi aukist á undanförnum árum og að nokkurs
ójöfnuðar gæti í aðgengi að þjónustu. í því skyni að
halda niðri beinum útgjöldum sjúklinga og jafna að-
gengi að læknisþjónustu hafa íslensk heilbrigðisyfir-
völd um árabil gefið sjúklingum kost á afslætti af
komugjöldum með útgáfu afsláttarkórts.
Tilgangur: Markmið rannsóknarinnar var að kanna
dreifingu komugjalda og afsláttarkorts, og í hvaða
mæli afsláttarkortið ratar til þeirra sem rétt eiga á því.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin byggir á gögnum
úr könnununum Heilbrigði og lífskjör íslendinga I og
II. Tekið var tilviljunarúrtak 18-75 ára einstaklinga úr
þjóðskrá. Svarendur í fyrri könnuninni voru 1924
(69% heimtur) en af þeim svöruðu 1592 (83%) einn-
ig þeirri síðari. Krosstöflugreining var notuð til að
kanna tengsl komugjalda og afsláttarkorts við bak-
grunnsþætti.
Niðurstöður: Tæp 20% þátttakenda höfðu safnað
upp komugjöldum frá upphafi árs sem gáfu rétt á af-
sláttarkorti, en talsverður munur var á hlutfallinu
milli þjóðfélagshópa. Afsláttarkortið kemst illa til
skila eins og sést á því að einungis 45,7% þeirra sem
rétt áttu á kortinu höfðu það undir höndum. Þessi
vanhöld voru mest meðal yngra fólks, foreldra ungra
barna, einstaklinga á stærri heimilum, fólks í fullu
starfi og þeirra sem höfðu meiri menntun og tekjur.
Alyktun: Tilgangur afsláttarkorts vegna komugjaida
er að halda niðri og jafna útlagðan kostnað sjúklinga
vegna læknisþjónustu og auðvelda aðgengi að þjón-
ustu. Tilgangnum er aðeins að takmörkuðu leyti náð
vegna þess að minnihluti þeirra sem rétt eiga á af-
sláttarkorti hefur það undir höndum. Þetta skýrist að
miklu leyti af því að stjórnvöld hafa gert lítið til að
kynna kortið og gera sjúklingum erfitt að nálgast
það.
'Hjúkrunarfræöideild og
:Félagsvísindadeild Háskóla
íslands.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Rúnar Vilhjálmsson,
Háskóla íslands, Eirbergi,
Eiríksgötu 34,
101 Reykjavík.
runarv@hi.is
Lykilorö: afsláttarkort, komu-
gjöld, aðgengi að þjónustu.
Inngangur
í félagslegum heilbrigðiskerfum (socialized health
system), svo sem á Norðurlöndum og Bretlandseyj-
um, er heilbrigðisþjónustan skipulögð, fjármögnuð
og rekin að stærstum hluta af hinu opinbera sem al-
menningsþjónusta (1). Félagsleg heilbrigðiskerfi
byggja á því megin markmiði að þegnarnir hafi jafn-
an og greiðan aðgang að þjónustunni. Þetta er undir-
strikað í 1. grein laga um heilbrigðisþjónustu á íslandi
ENGLISH SUMMARY
Vilhjálmsson R, Sigurðardóttir GV
The imperfect equalizing device: Physician care
discount cards and physician care out-of-pocket
costs in lceland
Læknablaðið 2003; 89: 387-92
Introduction: Research shows that out-of-pocket health
care costs in lceland and other Western European
countries have increased in recent years, and unequal
access to health services has been documented. In an
attempt to contain out-of-pocket-costs and avoid service
inequities, lcelandic health authorities have for a number
of years issued health care discount cards.
Objective: The purpose ot the study was to investigate
the distribution of out-of-pocket physician costs and
discount cards, and the extent to which the cards reach
those who are entitled to them.
Material and methods: The study is based on a national
panel survey titled Health and Living Conditions in lceland.
A random sample of 18-75 year olds was drawn from the
National Register. 1924 respondents participated in the
first wave (69% response rate) and 1592 of them (83%) in
the second wave. Cross-tabular analysis was used to
investigate variations in out-of-pocket physician costs and
discount card status across sociodemographic groups.
Results: 19.9% of the respondents had accumulated out-
of-pocket costs that made them eligible for a discount
card. Furthermore, there was considerable variation in the
percentage of eligible individuals across population
groups. The discount card was poorly distributed, as only
45.7% of eligible individuals had actually obtained a card.
This lack of coverage was greatest among younger indivi-
duals, parents of young children, individuals in larger
households, the full-time employed, and those who had
more education and income.
Conclusions: The purpose of the discount card is to even
out and contain out-of-pocket physician care costs, and
sustain equal access to physician services. The purpose is
no more than partially reached, as only a minority of
eligible individuals are actual cardholders. This can be
largely explained by the fact that health authorities have
done little to promote the card, and make it cumbersome
for patients to obtain it.
Key words: discount card, out-of-pocket physician costs,
access to services.
Correspondence: Rúnar Vilhjálmsson, runarv@hi.is
nr. 97 frá 1990 þar sem segir meðal annars að allir
landsmenn skuli eiga kost á fullkomnustu heilbrigðis-
þjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita (2).
Læknablaðið 2003/89 387