Læknablaðið - 15.03.2005, Side 71

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SAGA LÆKNISFRÆÐINNAR
þrjóska." Hins vegar er þetta gagnrýni á „hugarfar
vindhanans“ sem er því miður nokkuð útbreitt.
Vissulega ber okkur að taka öllum gagnlegum
meðferðarnýjungum fagnandi en þar með er ekki
rétt að fleygja fyrir borð allri gamalli þekkingu
sem hert er í eldi reynslunnar. Meðhöndlun hjarta-
sjúkdóma er dæmi um það að menn hafa brotið
gegn báðum þessum reglum. Við höfum ekki verið
nógu fljót að tileinka okkur nýjar vel rökstuddar
aðferðir en heldur ekki haldið nógu vel utan um
þá reynslu sem aflað hefur verið. Fyrir þetta líða
sjúklingar. Þekking á sögu læknisfræðinnar hefði
getað dregið úr þjáningum þeirra.
Æðakölkun - herkví nútímans
Sjúkdómar af völdum æðakölkunar geta tekið
á sig ýmsar myndir. Sú algengasta er heltikast,
claudicatio intermittens, sem eldra fólk þekkir
vel en það yngra síður. Önnur er hjartaslag sem
í enskum læknisfræðiritum nefnist stroke. Þriðja
algenga birtingarform æðakölkunar er blóðþurrð,
allt frá hjartaöng til fleygdreps.
Fleygdrep veldur því að hluti hjartavöðvans
verður drepi að bráð og hættir að starfa. Astæður
þess eru margvíslegar en sú algengasta er æða-
kölkun í kransæðum hjartans. Æðakölkun er gam-
all sjúkdómur. Sá siður sumra forfeðra okkar að
smyrja þá sem deyja veitir okkur einstakt tækifæri
til að sannreyna að hann var til fyrir þúsundum
ára. Czermak var fyrstur til að lýsa æðakölkun í
múmíu árið 1852. Fyrsta nákvæma lýsingin er á
Mernepthah sem var faraó í Egyptalandi um það
leyti sem Israelar flúðu land. Hann var með greini-
lega æðakölkun í ósæð.
Einnig hafa menn getað staðfest að kínversk
kona sem dó fyrir 2100 árum lést úr bráðu fleyg-
drepi en lík hennar fannst þegar tekinn var grunn-
ur fyrir sjúkrahúsi í útjaðri Changsha, höfuðborgar
Hunan-fylkis í Kína. Hún hefur hlotið snöggt and-
lát um það bil klukkustund eftir að hún mataðist - í
þörmum hennar fannst 131 ómeltur melónusteinn.
Vinstri kransæð var stífluð. í gröf konunnar fund-
ust jurtalyf sem vaninn var að gefa hjartveikum.
Því má halda fram með réttu að egypsku múmí-
urnar hafi tilheyrt vel haldinni yfirstétt sem ekki
var dæmigerð fyrir þjóðina. Það sama má segja
um kínversku konuna. Þess vegna væri fróðlegt að
rannsaka nánar Chinchorro-þjóðina sem dregur
nafn sitt af strandlengju í Arica norðarlega í Chile.
Andstætt því sem tíðkaðist í Egyptalandi smurði
þessi þjóðflokkur alla sem létust, óháð kyni, aldri
eða félagslegri stöðu, og þetta gerðist fyrir 9000
árum. Það væri sérstaklega fróðlegt að kanna tíðni
æðakölkunar í þessum múmíum vegna þess að
þjóðin var hvorki veiðimenn né safnarar heldur
bjó hún í þorpum á ströndinni og lifði mest á sjávar-
afurðum sem innihéldu hátt hlutfall af ómettuðum
fitusýrum.
Myndin af bráðu fleygdrepi hefur breyst mikið
en hana má rekja langt aftur í tímann. I Biblíunni
er fjöldi frásagna sem gætu átt við kransæðasjúk-
dóma þótt svo þurfi ekki að vera. Jeremías spá-
maður nefnir oft dæmi um slíkt, svo sem um dauða
Nabals: „Þá dó hjartað í brjósti honum og hann
varð sem steinn." (Fyrri Samúelsbók 25:37) en
þessi lýsing þykir benda til þess að hjartveiki hafi
orðið Nabal að aldurtila (1).
Rannsóknir meinafræðinga og líffærafræðinga á
tilvikum fleygdreps í vel varðveittum líkamsleifum
benda til þess að hjartadrep hafi fyrirfundist meðal
fornra menningarþjóða, samanber kínversku kon-
una sem áður var nefnd. Sennilega hefur hjarta-
drep þó verið sjaldgæft og einskorðast við þá sem
betur máttu sín.
Það var hins vegar ekki fyrr en árið 1859, nánar
tiltekið 27. september það ár, að sænsku læknarnir
P.H. Malmsten og G.W.J. von Diiben birtu nákvæma
lýsingu á klínískri meinafræði- og líffærafræði-
rannsókn á sjúklingi sem lést úr hjartadrepi. Þessi
lýsing þeirra var lengi óþekkt á alþjóðavettvangi,
ekki bara af því hún var skrifuð á sænsku og bar
titilinn „Tilfelli af ruptura cordis (hjartastopp eða
hjartabrestur)" sem var of almennt orðaður til þess
að vekja athygli á hjartadrepi. Þó skal á það bent að
alþjóðleg skimun á greinum um læknisfræði hófst á
19. öld. Það varð til þess að stytt útgáfa af sjúkdóms-
lýsingu Malmsten og von Diiben birtist á þýsku
í Preussische Medicinalzeitung (2). Sumar yngri
rannsóknir urðu hins vegar gleymskunni að bráð.
Hjartadrep var greinilega ekki algengt á þessum
tíma eins og sjá má á tölum sem þáverandi for-
stjóri Svenska Medicinalstyrelsen, Arthur Engel,
kynnti á fundi í Serafim-sjúkraskýlinu í Boden og
Falun. Á fjórða áratug 20. aldar gátu liðið mörg
ár milli þess sem sjúkdómsgreiningin hjartadrep
var gerð á læknastöðinni í Falun sem var nokkuð
stór. Ástæðan var ekki vanþekking á hjartadrepi
og læknisfræði þess því ritverk Eriks Warburg og
Antons Jervell komu út árið 1930 í Danmörku og
Mynd 2. Hálsslagœðar
úr 3000 ára gamalli
egypskri múmíu. Hvíta
svæðið í œðaveggnum
eru breytingar afvöldum
œðakölkunar.
Læknablaðið 2004/90 295