Læknablaðið - 15.01.2009, Blaðsíða 27

FRÆÐIGREINAR
Styrmir
Sævarsson1
doktorsnemi í sálfræði
Árni
Kristjánsson2’3
dósent í sálfræði
Haukur
Hjaltason4-5
taugalæknir
Lykilorð: gaumstol, athygli,
sjónskynjun, staðsetning heila-
skemmda, kenningar, meðferð.
1Taugasálfræðideild háskól-
ans í Freiburg, Þýskalandi,
2sálfræðideild HÍ,
3lnstitute of Cognitive
Neuroscience, University
College London,
4taugadeild Landspítala,
5læknadeild HÍ.
Fyrirspurnir beinist til
Styrmis Sævarssonar:
saevarsson@daad-alumni. de
YFIRLITSGREIN
Gaumstol
Orsakir, taugalíffærafræðileg
staðsetning, kenningar og meðferð
Ágrip
Gaumstol er skynröskun í kjölfar heilaskemmda,
oftast vegna heilablóðfalls og lýsir sér að jafnaði
þannig að sjúklingur tekur ekki eftir eða bregst
ekki við því sem á sér stað til vinstri. Þetta getur
komið fram í því að sjúklingur les aðeins hægri
helming orðs eða setninga, lítur til hægri þegar
einhver gengur framhjá vinstra megin við hann,
eða borðar einungis af hægri helmingi disks síns.
Gaumstol má oftast rekja til skemmda í neðri hluta
hvirfilblaðs, á mótum hnakka- og gagnaugablaðs,
eða í efstu gagnaugablaðsfellingu. Ýmsar kenning-
ar hafa verið settar fram til skýringar á gaumstoli
og í þeim flestum er gert ráð fyrir að um einhvers
konar truflun á athygliskerfum sé að ræða. Aukinn
skilningur á eðli gaumstols hefur virkað sem hvati
að þróun meðferðarleiða þar sem strendings-
aðlögun hefur vakið hvað mesta athygli á síðustu
árum. Hér verður fjallað um heilaskemmdir, kenn-
ingar og meðferðarúrræði gaumstols.
Inngangur
Gaumstol (e. hemispatial neglect) er alvarleg trufl-
un á hegðun og hugarstarfi sem mikilvægt er að
skilja og meðhöndla. í fyrri grein1 var fjallað um
einkenni, tíðni og greiningu hennar og batahorfur
sjúklinga. Hér verður fjallað um heilaskemmdir
sem leiða til gaumstols, um kenningar, meðferð-
arúrræði ásamt framtíðaráherslum í meðferð þess.
Reynt hefur verið að gera umfjöllunina hagnýta
og byggist hún meðal annars á klínískri reynslu
höfunda.
Megineinkenni gaumstols eru þau að sjúkling-
ar eiga í erfiðleikum með að taka eftir, bregðast
við og gefa áreitum gaum sem birtast í vinstra
skynsviði eftir skemmdir í hægra heilahveli, án
þess að einkenni megi rekja til skemmda í skyn- og
hreyfisvæðum heila.2 Þar af leiðandi kvarta gaum-
stolssjúklingar að jafnaði ekki yfir því að hafa ekki
tekið eftir einhverju.
Meðal fyrstu lýsinga á gaumstoli er lýsing
Hughlings Jacksons árið 1876 á sjúklingi með
skemmdir í gagnaugablaðsfellingum (e. temporal
gyrus) í hægra heilahveli. Sjúklingurinn las ekki
vinstri hluta orða og byrjaði lestur sinn á hægri
helmingi blaðsíðu. Þótt gaumstol birtist í ýmsum
myndum3'5 eiga þær það sameiginlegt að sjúkling-
ar gera sér að jafnaði illa grein fyrir því.6
Algengasta orsök gaumstols er vefjadrep í
hægra heilahveli, vegna heilablóðfalls á nær-
ingarsvæði hægri miðhjarnaslagæðar (e. right a.
cerebri mediaf). Aðrar orsakir eru meðal annars
heilaæxli og heilaskaðar af völdum áverka.8- 9
Tímabundin gaumstolseinkenni geta jafnframt
komið fram eftir flog.10
Einkenni gaumstols eru sterkari og þrálát-
ari þegar skaðinn er í hægra heilahveli en í því
vinstra.11-12 Hins vegar liggur ekki nákvæmlega
fyrir hvaða heilasvæði þurfa að skaddast til þess
að gaumstolseinkenni komi fram. Óvissuna má
meðal annars rekja til mismunandi útbreiðslu
heilaskemmda hjá sjúklingum ásamt því að
starfsemi óskemmdra svæða getur raskast vegna
truflunar á virkni svæða sem vinna saman. Auk
þess geta heilaskemmdir, æxli og heilabjúgur
kallað fram mismunandi einkenni þótt um sömu
svæðin sé að ræða.
Taugalíffærafræði gaumstols
Rannsóknir með starfrænni segulómmyndun (e.
functional magnetic resonance imaging) hafa leitt
í ljós að heilaskemmdir gaumstolssjúklinga ná
meðal annars til svæða sem hvað sterkast tengjast
athygli.1317 Slíkar rannsóknir á stórum hópum
sjúklinga benda til þess að skemmdir á neðri
hvirfilblaði (e. inferior parietal lobe, IPL), á mótum
gagnauga- og hvirfilsblaðs (e. temporo-parietal
junction, TPJ)18 eða skemmdir á efri hluta gagn-
augablaðsfellingar (e. superior temporal gxjri, STG)19-
20 leiði til gaumstols. Hins vegar hefur ekki tekist
að komast að óyggjandi niðurstöðu um hvaða
svæði þurfi nauðsynlega að skemmast til þess að
gaumstol komi fram.18- 21 Mismunandi aðferðir
við mat á gaumstoli í þessum rannsóknum geta
að hluta útskýrt misræmi í niðurstöðum.22 Auk
þess eru vísbendingar um að skemmdir á öðrum
svæðum, svo sem á ennisblaði23 og grunnhnoðum
(e. basal ganglia)u geti einnig leitt til gaumstols.
LÆKNAblaðið 2009/95 27