Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2006, Síða 109

DEILIGALDUR ELÍASAR
sagnarinnar birtist 602. nóttina þegar Sjerasade segir soldáninum þeirra
eigin sögu: „Hann heyrir upphafið að sögunni sem felur í sér allar hinar,
og einnig - með ógnvænlegum hætti - sjálfa sig.“16
Fyrirsögnin á grein Borgesar frá árinu frá 1939 er „Cuando la ficción
vive en la ficción" (Þegar skáldskapur lifir í skáldskap). Þegar Borges
fjallaði aftur um sömu listbrögð í annarri blaðagrein áratug síðar kenndi
hann þau hins vegar við deiligaldur (sp. magias parciales) - titill seinni
greinarinnar er „Magias parciales del Quijote“ (Deiligaldur Don Kí-
kóta).17 Arið 1975 valdi Robert Alter enska þýðingu þessa hugtaks sem
titil fyrir bók sína Partial Magic (Deiligaldur) en þar er rakin saga skáld-
sögunnar sem sjálfsmeðvitaðrar bókmenntagreinar. Með tímanum hefur
hugtak Gides, mise en abyme, þó orðið algengara í umræðum fræðimanna
um þessi efhi. Þar á drjúgan hlut að máli bók Luciens Dállenbach, Le
Récit speculaire: essai sur la mise en abyme (Hinn íhugula frásögn: Tilraun
um mise en abyme), sem út kom árið 1977.
Spegillinn
í upphafi bókar sinnar beirdr Dállenbach athygli að dagbókarfærslu
Gides frá 1893 og bendir á að samlíkingin við skjaldarmerkið geri ráð
fyrir að listaverkið feli í sér nákvæma vasaútgáfu af sjálfri sér. Slíkt eigi
þó við fæst þeirra verka sem Gide telji upp í dagbókinni. Til dæmis sé
leikritið sem sett er á svið í Hamlet endurgerð á atburðum sem eiga sér
stað áður en atburðarásin í leikriti Shakespeares hefst. Dállenbach skýrir
þetta misræmi þannig að í raun hafi Gide verið að hugsa um verk eftir
sjálfan sig þar sem aðstæður söguhöfundar og sögupersónu eru svo að
segja hliðstæðar: Söguhöfundur er að segja eða skrifa sögu um persónu
sem er sjálf að segja eða skrifa sögu. Dállenbach vill þó ekki takmarka
merkingu mise en abyme svo mjög heldur kemst að þeirri niðurstöðu að
hugtakið nái líka yfir það sem kallað hafi verið „verk inni í verki eða innri
16 Jorge Luis Borges, „When Fiction Lives in Fiction", bls. 162. Af einhverjum ástæð-
um hefur fræðimönnum gengið illa að finna þessa ffásögn í þýðingum á Þúsund og
einni nótt og draga þeir þá ályktun að hér haldi skáldið fremur en ffæðimaðurinn
Borges um pennann.
17 Jorge Luis Borges, „Partial Magic in the Quixote", Labyrinths. Selected Stories and
Other Writings, þýð. James E. Irby, London: Penguin Books, 1979, bls. 229-231.