Vísbending - 29.07.2013, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 3 0 t b l 2 0 1 3
Of feit fyrir mig
Íslendingar hafa smám saman verið að síga fram úr sjálfum sér hvað varðar fitusöfnun. Töluvert átak þarf þó til ef
ætlunin er að ná Mexíkó og Bandaríkjun um
í þessum efnum. En Íslendingar eru Norður-
landameistarar ef marka má helst u rannsókn-
ir. Þessum árangri hefur að mest u verið náð
á síðustu tuttugu árum en áður vor um við á
pari við aðrar Norðurlandaþjóðir sem bendir
til þess að þetta sé ekki genatengt vandamál.
Nú eru hins vegar tvöfalt fleiri á Íslandi með
offituvandamál en í Svíþjóð, Noregi og
Dan mörku en Finnar sitja saman með okkar
á of breiðum afturendanum. Þetta gæti verið
vísbending um að íslenski kúrinn virki ekki.
Kvillar og kostnaður
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (World Health Organization) skilgreinir of-
fitu sem ástand þar sem fituhlutfall er farið
að hafa neikvæð áhrif á heilsu. Mælikvarð-
inn sem oftast er notaður er líkamþyngd-
arstuðullinn BMI (Body Mass Index), sem
er hlutfall þyngdar og hæðar eða kg/m2. Ef
BMI er komið yfir 30 þá er líklegt að um
offituvandamál sé að ræða.
Talsvert er til af rannsóknum sem
benda til þess að offita geti leitt til ann-
arra kvilla og sjúkdóma eins og syk ur-
sýki 2, hjartasjúkdóma og jafn vel til
krabbameins. Rannsóknir benda jafn-
framt til þess að kostnaður heil brigð-
is kerfis ins aukist verulega með auknu
hlut falli offitu sjúklinga. Áætlað er að
heilbrigðiskostnaður fyrir offitusjúkling
sé um 37% hærri en fyrir einstakling
í meðalþyngd. Jafnframt er áætlað að
kostnaður heilbrigðiskerfisins í Banda-
ríkj unum sé um 5 til 11% hærri vegna
offituvandamálsins. Sambærilegar rann-
sóknir fyrir Evrópu benda til þess að
árlegur kostn aður heilbrigðisþjónustunnar
hafi auk ist um 1,7 – 1,5% vegna of fitu -
vandamálsins á tíunda áratug síð ustu
aldar. Síðan þá hefur reyndar offitu vanda-
málið aukist jafnt og þétt í Evrópu og
líklegt að þetta hlutfall sé orðið talsvert
hærra.
Útgjöld
Heildarútgjöld hins opinbera hér á landi voru um 152 milljarðar króna á síðasta
ári. Ef varlega er áætlað, miðað við 2 – 5% af
heildarkostnaði, er kostnaður vegna offitu-
vandamálsins um 3 til 8 milljarðar fyrir hið
opinbera árlega á Íslandi. Kostnaðurinn er
hins vegar mestur fyrir einstaklingana sjálfa
sem eru of feitir vegna þeirra heilsukvilla sem
fylgja offituvandamálinu. Hagfræðingurinn
Rob Moodie áætlaði að þessi kostnaður væri
fimm sinnum meiri en beinn kostnaður
heilbrigðiskerfisins, m.ö.o. myndi það þýða
um 15 til 40 millj arðar á Íslandi. Það er
sennil ega ekki fjarri lagi en miðað við að um
þriðjungur Íslendinga sé of feitur þá eru það
um 150 – 400 þúsund á ári fyrir einstakling.
Svona útreikningar eru ónákvæmir
og taka ekki alla þætti með í reikninginn
en engu að síður eru allar líkur á því að
kostn aður við offituvandamálið sé tals-
verð ur bæði fyrir einstaklinga og hið
opinbera.
Að bíta og brenna
Þrír evrópskir vísindamenn, Brun-ello, Michaud og Sanz-de-Galdeano,
veltu fyrir sér nýlega af hverju orðið offitu-
vandamálið væri orðið miklu stærra í
Bandaríkjunum en Evrópu í ritinu The Eco-
nomic Policy (The rise of obesity, 2009). Í
sinni einföldustu mynd er offita annars vegar
spurning um hve mikið og hve óholla fæðu
við borðum, það er hve mikið af kalorí urm
við borðum og hins vegar hvers u mikið við
brennum af kaloríum með því að hreyfa
okkur. Niðurstaða fræðimannanna var að
aukningin á offitu í Bandaríkjunum staf-
aði ekki af því þeir hreyfðu sig minna en
Evrópubúar þó breytingar á atvinnugrein-
um hafi leitt til þess að Bandaríkjamenn
hreyfa sig minna í vinnutímanum en áður.
Ástæðan á muninum á Bandaríkjunum og
Evrópu var fyrst og fremst fólgin í því að fólk
borðar fleiri kaloríur en áður, bítur meira en
það brennir.
Ástæðan fyrir því að fólk borðar
meira en það brennir hefur að einhverju
leyti verið útskýrt með breyttum lífs stíl.
Vinnutími virðist hafa áhrif á þetta en
að einhverju leyti virðist aukinn vinnu-
tími leiða til þess að fólk neyti frekar
skyndibitafæðis en það myndi annars.
Allar líkur virðast vera á því að aukin
skyndibitamenning leiði frekar til offitu
en ella og hafi jafnvel talsverð áhrif á
offituvandamálið (Marlow og Shiers;
Applied Economics Letter, 2012). Það
kemur sennilega fæstum á óvart. Þó er
vert að athuga að skyndibiti þarf ekki
endilega að vera óhollusta en það er
önnur saga.
Það sem er líklegra til þess að verða
umdeilt er að rannsóknir virðast benda
til þess að það sé fylgni á milli atvinnu-
þátttöku kvenna og offitu (Lorreiro og
Nayga; American Journal of Acricultural
Economics, 2005). Aukin atvinnuþátttaka
kvenna er líkleg til þess að leiða til þess að
meira sé keypt af tilbúnum mat, ekki hvað
síst skyndibitafæði, sem eyk ur lík ur á
offituvandamáli. Þetta er lífsstíls vanda mál
sem snýst um val á fæðu og hreyfingu.
Sjálfsmyndin
Fréttir af því að Íslendingar séu orðin feitasta þjóð í Evrópu eru nokkrum
kílóum ofauknar ef marka má nýjustu tölur
OECD og Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinn-
ar (WHO). Samkvæmt heilbrigðistölum
OECD þá eru Íslendingar yfir meðaltali
OECD en bæði Bretar og Írar eru hlutfalls-
lega feitari (sjá mynd). Hugsanlega eru þess-
ar fréttir vísbending um að sjálfsmyndin sé
ekki eins góð og áður og að þjóðin líti verr
út í speglinum en þörf krefur. Það er held-
ur ekki gott fyrir sjálfs myndina að falla á
megrunarkúrnum, ekki síst þegar hann er
kallaður íslenski kúrinn.
Hlutfall offitusjúklinga (%) í OECD ríkjum
skv. heimildum OECD (m.v. árið 2009)