Vísbending - 18.11.2013, Blaðsíða 3

V Í S B E N D I N G 4 4 . T B L . 2 0 1 3 3
Kreppan kallar á endurbætt
þjóðhagslíkön
fyrri hluti
framhald á bls. 4
Fjármálakreppan sem á síðustu árum hefur leikið Vesturlönd grátt hefur leitt í ljós ýmsa veikleika á
þeirri hagfræði sem flestir hagfræðingar
af yngri kynslóðinni hafa lært og tamið
sér. Þótt mestar líkur séu á því að þorri
hagfræðinga muni halda fræðaiðkun
sinni áfram eins og ekkert hafi í skorist
verður ekki undan því vikist í kjölfar
djúprar kreppu, sem ekki var fyrirséð á
grundvelli hefðbundinna hagfræðilíkana,
að litið sé um öxl og hugað að því hvaða
lærdóm megi draga af reynslunni. Þetta
er nauðsynlegt ef hagfræði á að koma
samfélaginu að gagni, en ekki einungis
vera tómstundagaman.
Saga hagfræðikenninga
Í fyrirlestri í Háskóla Íslands í
október síðastliðnum benti sænski
hagfræðingurinn Axel Leijonhufvud,
á nokkra veikleika hagfræði sem
fræðigreinar. Kjarni máls hans var að
saga hagfræðikenninga einkenndist ekki
af því að hagfræðingar verði almennt
sammála um að kasta einni kenningu
eða kenningakerfi fyrir róða og taka
annað upp í staðinn heldur verða nýjar
kenningar til, án þess að þær gömlu
hverfi endanlega á braut. Axel bar þessa
þróun saman við þróun raunvísinda. Þar
er meira samkomulag meðal núlifandi
vísindamanna um gildi og veikleika
gamalla kenninga, hverju megi hafna og
hvað sé rétt. Líkja megi raunvísindunum
við hávaxið tré með breiðum stofni þar
sem greinarnar breiða úr sér á toppi trésins
á meðan hagfræði sé eins og runni með
mjóum stofni og greinum sem kvíslast út.
Spyrja mætti hvort austurrísku
hagfræðinni (Wieser, Bohm­Bawerk,
Hayek) hafi nokkru sinni verið hafnað?
Féll hún kannski bara úr tísku vegna þess
að það var erfiðara að beita henni við
hagstjórn en hagfræði Keynes á árunum
eftir síðari heimsstyröld? Var hagfræði
Keynes nokkru sinni afsönnuð af klassísku
hagfræðingunum í Chicago (Lucas,
Barro, Prescott) eða féll hún einungis
úr tísku? Þegar á hólminn var komið
og kreppan skall á árið 2008 spruttu
upp bæði keynesískir og „austurrískir“
hagfræðingar með túlkun á orsökum
vandans og ráðleggingum um viðbrögð.
Kenningar Keynes og Hayeks höfðu samt
ekki verið kenndar í áratugi við allflesta
háskóla í framhaldsnámi í hagfræði.
Minna heyrðist af ný­klassískum og ný­
keynesískum hagfræðingum, en greinar
þeirra fylla leslista hagfræðideildanna.
Bæði ný­klassísk hagfræði í anda Prescotts
(e. real business cycles) og ný­keynesísk
hagfræði (Rotemberg, Woodford) hefur
verið notuð til þess að búa til svokölluð
DSGE­líkön (e. dynamic stochastic
general equilibrium models) sem mikið
hafa verið notuð af seðlabönkum. Þetta
eru þjóðhagslíkön sem byggja á lýsingu
á hegðun einstaklinga og fyrirtækja.
Þessi líkön voru efsta greinin á runna
hagfræðinnar þegar fjármálakreppan skall
á árið 2008.
Veikleikar þjóðhagslíkana
En hvaða veikleikar DSGE­líkana
hafa komið í ljós í kreppunni?
Hagfræðingurinn Willem Buiter hefur
tekið svo sterkt til orða að segja að í
framhaldsmenntun í nútíma þjóðhagfræði
felist sóun fyrir bæði einstaklinga og
samfélagið. Gregory Mankiw hefur líkt
rannsóknum í þjóðhagfræði síðustu
áratugi við ranga beygju af hraðbraut,
vegna þess að nútímakenningar komi
ekki frekar að gagni en gömlu kenning­
arnar sem þær leystu af hólmi. Lawrence
Summers, sem var ráðgjafi Baracks
Obama frá janúar 2009 til nóvember
2010, lýsti því nýlega hvernig hagfræði­
kenningar hafi verið notaðar við mótun
viðbragða við kreppuna í upphafi árs
2009.1 Útgangspunkturinn var sá, að
við eðlilegar aðstæður sé unnt að fela
seðlabönkum að bera ábyrgð á hagstjórn
með því að breyta vöxtum, en ef hagkerfi
lendir í djúpri kreppu, eins og Bandaríkin
gerðu á seinni hluta ársins 2008, verði
að auka ríkisútgjöld til þess að örva hag­
kerfið sem allra mest. Þetta var gert
með beinni aðstoð við fjölskyldur (t.d.
skattalækkunum, barnabótum, styrk til
kaupa á fyrsta húsnæði, skattfrádrætti
vegna skólagjalda), útgjöldum til
samgöngu mála, endur bótum á
opinberum byggingum o.s.frv. Það var
einungis eftir að ákvarðanir höfðu verið
teknar sem DSGE­líkönin voru keyrð!
Vandinn var ekki leystur með flóknum
hagfræði legum útreikn ingum en í stað
þess leitað að opinberum framkvæmdum
sem unnt væri að ráðast í með stuttum
fyrirvara.
En hverjir eru annmarkar DSGE­
líkana, þessarar hæstu trjágreinar
Gylfi Zoega
prófessor