Þjóðlíf - 01.08.1991, Blaðsíða 20

ÞJOÐFELAGSMAL
LÆRDÓMAR FRÁ SOVÉT
Rœtt við dr. Arnór Hannibalsson sem var meðal fyrstu Vesturlandabúa til að
stunda nám í Moskvu snemma á sjötta áratugnum: Þetta var eins og að korna
hundrað ár aftur í tímann ogframan af algjörlega óraunverulegur heimur
Mánudagskvöldið 19. ágúst komu tveir
menn sem höfðu samtímis stundað nám í
Moskvu fram í sjónvarpinu: Arni Berg-
mann og Arnór Hannibalsson. Búið var
að fremja valdarán í Sovétríkjunum og
heimurinn stóð á öndinni — hérlendis
áttu menn erfitt með að átta sig á stöðu
mála. „Þetta valdarán er í skötulíki,“
sagði Arnór Hannibalsson í þessu við-
tali. Þessi orð, sögð á þessum tíma-
punkti, urðu fleyg.
Haustið 1954 héldu þeir Árni og Arnór
til náms í Sovétríkjunum, landi þar sem
enginn íslendingur hafði numið við æðri
menntastofnanir áður. „Það var freistandi
að leggja á ný mið,“ segir Arnór. Það sem
beið þessara ungu manna var hins vegar
vanþróað land, stökk aftur í tímann —
þetta var áfall. í Þjóðlífsviðtali ræðir Arn-
ór Hannibalsson um dvöl sína í Sovétríkj-
Dr. Arnór Hannibalsson: „Það sem blasti við
þegar kom yfír landamærin var gersamlega
ólýsanlegt. “
EINAR HEIMISSON
unum 1954-59, um vonbrigði, vanlíðan,
leit að þjóðfélagi sem niðurlægir ekki fólk,
leit sem reyndist honum löng. Og hann
talar um niðurstöður sínar af þeirri leit,
það sem hann hefur komist að um þjóðfé-
lögin hér og þar og síðast en ekki síst: hann
talar um það af reynslu sinni hvernig þjóð-
félag okkar verði lýðræðislegra, opnara og
skilvirkara:
— Á þessum árum geisuðu deilur um
Sovétríkin og skiptust skoðanir manna í
tvö horn; annars vegar voru þeir sem vildu
meina að þetta væri eitthvert nýtt glæsi-
legt framtíðarland, hins vegar þeir sem
voru algjörlega á öndverðri skoðun. Fyrir
strákling sem las blöðin með höppum og
glöppum var erfitt að gera sér grein fyrir
því fyrirfram við hverju mátti búast en það
er nú alltaf þannig að menn miða heiminn
við það sem er heima og einhvern veginn
hlaut maður að gera ráð fyrir því að þarna
væri eitthvað svipað venjulegu mannlífi að
finna. Það sem blasti við þegar kom yfir
landamærin var gersamlega ólýsanlegt:
kofarnir hölluðust með göt á þökunum og
fólkið vafraði um í einhverjum ólýsanleg-
um druslum og stóð í biðröðum eftir
brauði og þetta var þannig að maður trúði
ekki sínum eigin augum — það var bara
ekki hægt. Biðröð eftir brauði! Algjörlega
framandi hugmynd! Síðan var komið til
Leníngrad sem ég hélt að væri einhver
glæstasta borg í Evrópu og þá sá ég
hvernig fólkið gekk um göturnar í fátæk-
legum fötum, fölt og ósköp eitthvað ör-
birgðarlegt á svipinn — það tók langan
tíma að innbyrða það sem maður sá. Og
svo þegar maður kom til Moskvu þá var
eins og maður væri að keyra afturábak
hálfa eða heila öld.
— Nei, mér leið ekki sérstaklega vel
fyrst eftir að ég kom til Sovétríkjanna.
Þetta var í fyrsta sinn sem ég fór til út-
landa. Maður gerði sér grein fyrir því að
styrjöldin hafði haft áhrif á það hvert
ástandið var í Evrópu og það var enn upp-
bygging í gangi eftir það — en Moskva
varð ekki fyrir neinum stórum skakkaföll-
um af völdum stríðsins: hún var eins og
hún var og að sjá hvernig daglegir lífshætt-
ir voru — það er algjörlega ólýsanlegt. Ég
hafði aldrei fyrr á ævinni séð örbirgð og
skort. Manni kom það á óvart að í þessu
stórveldi sem sigraði í stríðinu skyldi vera
eins yfirþyrmandi skortur og raun bar
vitni. Þarna voru ekki til ritvélar, aðeins
pennar eins og í gamla daga, þarna voru
blekbyttur á hverju skrifborði og penna-
stengur og allt skrifað í höndum — það var
eins og tæknibyltingin hefði alls ekki
komið þarna við.
— Manni hafði verið talin trú um að
þarna hefði orðið gífurleg iðnaðarbylting
og iðnaðurinn væri þarna að þróást risa-
skrefum: Moskva var hins vegar nokkurn
veginn óbreytt frá fyrri öld, mest af borg-
inni voru tveggja hæða nítjándu aldar hús
og allt í niðurníðslu, drullu, skít, óþverra.
Ég ætlaði einu sinni að skreppa með föt í
hreinsun en það reyndist nú vera mikið
vandamál — það vissi enginn að til væri
nokkuð sem héti fatahreinsun en loksins
gróf ég upp áritun á kemískri hreinsun og
hún var fyrir sunnan ána í gömlu húsi og
þar þurfti maður að ganga niður nokkur
þrep og þau voru full af drullu og þegar
maður gekk inn þá rann maður til í drullu
sem hafði hlaðist á þrepin í áranna rás og
óþefurinn sem gaus á móti manni var al-
gjörlega ólýsanlegur. Þarna fyrir innan
voru síðan menn að rífa hnappa af fötum
20 ÞJÓÐLÍF