Neytendablaðið - 01.09.2011, Blaðsíða 9

Þegar ég var í háskólanum var einn kennara minna indælismaður
sem hafði þó þann skrítna ávana að húðskamma þær örfáu hræður
sem mættu tímanlega í fyrsta tíma fyrir það hvað mætingin væri
léleg. Oft fór stór hluti kennslustundarinnar í þetta en varla er hægt
að segja að tilganginum hafi verið náð. Skammirnar bárust aldrei
til eyrna þeirra nemenda sem kúrðu heima í bóli og virkuðu fremur
letjandi á okkur sem þó mættum.
Þegar ég set dvd­disk í spilarann minn hugsa ég oft til þessa
kennara. Ég er nefnilega ein af þeim (ákaflega fáu, ef eitthvað er að
marka málflutning sumra höfundarétthafa) sem kaupi og á einungis
löglega mynddiska. Þegar ég horfi á löglegu diskana mína er mér
þó fyrst gert að horfa á langa auglýsingu um það að ég mundi nú
varla stela bíl, tösku eða sjónvarpi. Áður en mér leyfist að horfa á
löglega keyptu kvikmyndina mína er ég því komin með hvínandi
móral yfir því að tilheyra yfirhöfuð hópi áhorfenda − sem eru
greinilega flestir harðsvíraðir glæpamenn − sem hafa þann tilgang
æðstan að gera að engu ævistarf og lifibrauð annarra.
Eins og í kennslustundunum forðum velti ég fyrir mér tilganginum
með þessum skömmum og áróðri. Ólíklegt er að þeir stórglæpamenn
sem stunda ólöglegt niðurhal myndefnis horfi mikið á þetta
myndskeið og satt að segja langar mig aldrei jafnmikið til að stela
myndefni eins og eftir áhorfið – bara til að hefna mín á þeim sem
neyða mig til að horfa á þessi ósköp. Fræðsla er nefnilega af hinu
góða – áróður og skammir ekki.
Mig langar auðvitað ekki til að fara illa með listamenn eða brjóta
gegn rétti þeirra og ég er meira en tilbúin til að borga sanngjarnt
verð fyrir góða vöru. En hvað með rétt minn sem kaupanda? Sam ­
kvæmt lögum á ég nefnilega rétt á að afrita verk til einkanota,
þ.e. ef ég ætla ekki að græða á afrituninni. Þessi heimild er afar
mikil væg í ljósi aukinnar tækni og þýðir að mér er heimilt að
kaupa mér mp3­spilara eða flakkara eða annað slíkt tæki og afrita
löglegu diskana mína inn í þessi tæki. Þessi réttur minn er þó í
nokk urri mótsögn við önnur ákvæði laganna og Evróputilskipun
um höfundarétt. Höfundarétthöfum virðist nefnilega vera heimilt
að „læsa“ diskum þannig að lögleg eintakagerð til einkanota er
gerð ómögu leg. Þetta er gert í þeim tilgangi að koma í veg fyrir
fram leiðslu og dreifingu ólöglegra eintaka, sem er auðvitað skiljan­
legt, en er þó dulítið í ætt við það að banna akstur einka bifreiða af
því að sumir aka drukknir. Flestir, ef ekki allir, dvd­diskar eru með
læs ingum af þessu tagi.
Hvað er þá til ráða fyrir neytendur sem vilja nýta sér þá tækni
sem til er, eins og mp3­spilara og flakkara, ef lögleg afritun er ekki
tæknilega möguleg? Ef ég vil setja afrit af öllum löglegu mynd­
diskunum mínum á flakkara er eina leiðin að fara á vafasamar síður
og sækja ólögleg eintök. Ef ég vil nýta mér lögleg tæki á borð við
flakkara verð ég því í raun að gerast lögbrjótur.
Nú fer fram heildarendurskoðun höfundalaga og eru áætluð
verklok árið 2012, svo þess má vænta að endurskoðunin verði bæði
vönduð og yfirgripsmikil. Jafnframt fer fram stöðug endurskoðun
reglna um höfundarétt á vettvangi Evrópusambandsins. Það er von
mín að sú vinna verði til þess að höfundarétthafar horfist í augu
við tækniþróunina og að neytendum verði gert kleift að gera lögleg
eintök af löglega keyptu efni og nýta til þess löglegan tæknibúnað.
Hildigunnur Hafsteinsdóttir
Höfundaréttur
eða neytendaréttur?
9 NEYTENDABLA‹I‹ 3. TBL. 2011