Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Blaðsíða 74

184
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
það að líta, að nær allir orðstofnar esperantos eru teknir úr öðrum mál-
um, og talið er, að þjóðir, sem tala rómönsk mál, skilji um 80% orð-
stofna esperantos fyrirfram, slafneskar þjóðir um 40-60% (mismunandi
■eftir þjóðum), en því miður hef ég ekki þessar tölur handbærar um
germanskar rætur í esperanto. Þess ber þó að gæta, að þessir orðstofnar
eru margir hverjir einnig notaðir í germönskum málum, einkum ensku,
þótt rómanskir séu að uppruna. — Dæmi um forskeyti og viðskeyti:
Viðskeytið in merkir kvk., frato — fratino, forskeytið ge merkir kk. og
kvk. saman: gefratoj. Forskeytið bo merkir mægðir, og þá er bojrato
mágur, bojratino mágkona. Viðskeytið ec merkir ástand eða eiginleika:
jrateco bróðerni, nacieco þjóðerni (nacio þjóð) Viðskeytið et er smækk-
unarending: varma heitur, varmeta volgur, en viðskeytið eg stækkunar-
ending, varmega funheitur. Og svo má búa til orð um hugtökin hiti,
velgja, funahiti (með viðsk. ec), og öllum þessum orðum má breyta í
lýsingarorð með því að skipta um viðskeyti, setja lo.-end. a fyrir no.-
endinguna o. Ef við vitum, hvernig t. d. heitur, nýr, stór er á esp., vit-
um við líka, hvernig kaldur, gamall, lítill er, því að andstæða er táknuð
með forskeytinu mal: malvarma, malnova, malgranda. Svo má líka
segja malvarmeta, malvarmega, og breyta þessum orðum i nafnorð eða
einhvern annan orðflokk með endingu viðkomandi orðflokks.
XXV
Þróun esperantos
Við höfum nú kynnt okkur nokkuð, hvernig esperanto er byggt, en af
þessu, sem nú hefur þegar verið sagt, leiðir, að esperanto er ríkara að
hugtökum og sveigjanleik til myndunar orða um ný hugtök og til blæ-
brigða en nokkurt annað tungumál, enda verður að gera þær kröfur til
alþjóðamáls að svo sé. Og reynslan er sú, að miklu auðveldara er að
þýða nákvæmlega á esperanto úr þjóðtungum en á þjóðtungur úr esper-
anto sökum þessarar miklu fjölbreytni í orðavali og blæbrigðaauðgi,
sem skapast vegna viðskeytanna, forskeytanna og orðmyndunarregln-
anna yfirleitt.
Þessir kostir málsins komu í Ijós þegar í upphafi, en þrátt fyrir það
voru sumir, sem lærðu esperanto og töldu, að breyta mætti málinu til