Tímarit Máls og menningar - 01.10.1969, Page 117

halda það, e. t. v. af því aff hann hefur
rökstutt hana á áhrifameiri hátt en aðrir,
enda var hún löngu kunn af fyrri ritum
hans. Hér er Islendingasögum lýst sem
bókmenntalegri nýjung (litterær nydann-
else). 011 nýmæli eiga sér ákveðið upphaf,
og S. N. telur sig hafa fundið rætur ís-
lendingasagna annars vegar í aðferð hinna
fróðu 12. aldar manna (sunnlenzki skól-
inn), en hins vegar í ritum Þingeyramunka
þar sem meira fór fyrir frásagnargleði en
dómvísi. Þessar andstæðu stefnur hafi
síðan nálgazt hvor aðra í ritum Snorra
(borgfirzki skólinn).
Þessi fræðikenning hefur sætt gagnrýni,
sem skylt er að minnast hér, þar eð kenn-
ingin kemur fram enn á ný og athuga-
semdalaust í umræddri bók. Vil ég þá
fyrst og fremst geta um niðurstöðu próf.
Bjarna Guðnasonar í doktorsritgerð hans
Um Skjöldungasögu. Þar telur hann áður-
nefnda kenningu „varhugaverða eða
ranga“ (bls. 275), einkum vegna þess, að
S. N. taki ekki nægilegt tillit til sagnarit-
unar á Suðurlandi fyrir og um 1200, en
geri á hinn bóginn of mikið úr „borg-
firzka skólanum". í annan stað verður
hlutur „Þingeyraskólans" riflegri en góðu
hófi gegnir. Þangað rekur S. N. upphaf
biskupasagna og gerir ráð fyrir, að Jóns
saga hins helga sé þeirra elzt og ritun
hennar hafi valdið miklu um, að tekið var
að rita biskupasögur í Skálholti (11. kap.).
Arið 1958 sýndi dr. Bjarni Aðalbjamar-
son fram á haldleysi þessarar tilgátu
(Bemærkninger om de ældste bispesager,
Studia Islandica 17). Komst hann að
þeirri niðurstöðu, að elzta biskupasagan
væri latnesk gerð af Þorláks sögu helga,
rituð í Skálholti um 1200. Hefur þetta ekki
verið hrakið. Nordal segir réttilega, að
sögur Skálholtsbiskupa séu ólíkar Jóns
sögu að anda, og bendir það ekki til rit-
tengsla.
Umsagnir um bœkur
Ymsar aðrar tilgátur um bókmennta-
sköpun á Þingeyrum og áhrif þaðan verða
hvorki sannaðar né hraktar. Allmiklar h'k-
ur eru til þess, að Heiðarvíga saga sé rit-
uð þar, en tilgáta er það samt. Svipuðu
máli gegnir um elztu söguna af Ólafi
helga. Enn minni líkur em á sambandi
Eiríks Oddsonar við Þingeyrar, enda get-
ur bók hans verið eldri en elztu sögur
þaðan. Veikasta stoð hafa þó þær tilgátur,
að sagnaritun í Eyjafirði og á Austur-
landi eigi rætur að rekja til Þingeyra. Ég
dreg því mjög í efa, að Ijós Þingeyra-
munka hafi borið þvílíka birtu sem S. N.
ætlar.
Líklegt þykir mér, að íslendingasögur
eigi miklu meiri aðdraganda í arfsögnum
en S. N. og ýmsir aðrir bókfestumenn
hafa viljað vera láta. Þetta merkir ekki,
að sögurnar séu sagnfræði né varpar
neinni rýrð á hina miklu meistara þeirra.
Vafalaust hefur munnleg sagnaskemmtan
náð háu stigi meðal fólks í öllum lands-
hlutum löngu áður en nokkur íslendinga-
saga var rituð. Sagnaritunin ber þess öll
merki að vera sprottin upp úr vissri há-
menningu meðal þjóðarinnar, og því er
vafasamt að mdkla fyrir sér einstaka
„skóla“ í upphafi ritunartímans. Sann-
leiksgildi arfsagnanna hefur verið mis-
jafnt mjög, þegar kom fram á 13. öld og
engin leið að greina satt frá lognu. En
sögumar sýna, að sagnimar hafa fylgt
veruleikanum fast, og þess vegna hefur
þeim verið trúað. Gott dæmi um þetta er
Sturla Þórðarson, sem jók Landnámabók
sína ýmsu efni úr mörgum íslendingasög-
um. Gefur Nordal honum að vonum lága
einkum sem sagnfræðingi fyrir að taka
„nýsamda" heimild fram yfir vitnisburð
Ara í Islendingabók. En hér skiptir ekki
öllu máli, í hverjum tilvikum Sturlu hefur
skjátlazt, heldur hitt, að hér birtist við-
horf 13. aldar manns til þeirra fræða og
211