Tímarit Máls og menningar - 01.10.1975, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
og óbundna ljóðs, sem setur svip bæði á Sjödœgru, Óljóð (1962) og Trega-
slag (1964). Jóhannes yrkir ýmist eftir bragreglum sem hann setur sér eða
hann læmr þær alveg lönd og leið; þetta hefur jafnvel áhrif á flokkun
kvæðanna í kafla. En smám saman kemur í ljós að stefnt er að bragfrelsi
sem ekki verður fullnægt með því að velja um tvo kosti; þá fyrst er hægt
að fagna því þegar eigindir ljóðsins lúta þeim lögum aðeins sem skáld-
ið telur hverju og einu kvæði hallkvæm. Ljóðlínan gemr verið smðluð
eða ósmðluð eftir stílþörf, hrynjandi verið lögmálsbundin eða nálgast
mælt mál, erindi geta verið mismunandi formeiningar, þegar svo vill verk-
ast, og bergmál rímsins reynist smndum hjálplegt, smndum óþarft. Um
síðir hættir skáldið að vera háð þessum formfyrirbærum og kerfisbundn-
um endurtekningum þeirra án þess að fara krókinn til að forðast þær. Um
þvílíkt frelsi er síðasta ljóðabók Jóhannesar, Ný og nið (1970), gleggsta
vitnið.
5
Sá árangur sem hér hefur verið lýst var þó aðeins einn sigur Jóhannesar
af mörgum. Hann hugðist samkvæmt áður tilgreindum ummælum einnig
ná tökum á nýju sniði líkinga og mynda. Þarf því að huga að myndmáli
hans, skoðunarhætti og ýmsu öðru sem leiddi ásamt bragbyltingunni til
gerbreytingar á tjáningaraðferð hans og stíl.
Skáld hins hefðbundna brags yrkir fyrir eyrað fremur en augað. Smðlar,
rím og aðrar hljómrænar eigindir sitja sjálfboðnar í öndvegi, en aðrar,
svo sem Ijóðmyndir, verða að mýkjast um rúmin. En af því að skáld eru
sjáendur leita myndirnar inngöngu í völundarhúsið um hverja smugu og
víst hefur margur hagsmiður bragar myndskreytt verk sitt svo að eftir er
munað. En ekki dugir að ræða um form án tillits til inntaks. Það sem
skáld vill sagt hafa gemr haft úrslitaáhrif á tjáningarháttinn.
Jóhannes úr Kötlum var arfþegi Ijóðhefðar sem mat söng meira en
sýnir og eftir að hann gerðist skáld hugsjóna, boðskapar og baráttu urðu
strengur og lúður honum tiltækari en pensill. Jafnframt varð retórískur
stíll ákvarðandi fyrir ljóð hans. Galdur barátmkvæðanna felst í orðkynngi
og hljómi kveðandinnar sem oftlega eykur þrótt sinn með klifun í formi
ákalls og anafóru. Eg kalla til vitnis kvæðið Opið bréf sem hefst svo:
Ó, almáttugi, eilífi guð!
Varst það þú, sem brást skuggum á vonirnar björtu,
og veikleikann settir í mannanna hjörtu?
132