Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Blaðsíða 21

Dauda leikhúsið
nutu allan tímann góðs af kennslu skólans. Þar höfðu þeir hlotið þjálfun í
því að forðast vanabundnar eftirlíkingar af mannlegu hátterni en leita í stað
þess að einhverju raunverulegu hjá sjálfum sér. Þeim hafði verið kennt að
afla sér efnis með nákvæmum athugunum á daglegum veruleika og skynja
þennan efnivið á meðan þeir léku eins og hann væri bein lífsreynsla þeirra
sjálfra. Og það var einmitt þessi sami veruleiki sem fremstu leikskáld
samtímans, Arthur Miller, Tennessee Williams og William Inge reyndu að
lýsa í verkum sínum. Hið sama má segja um leiklist Stanislawskýs. Nú er
engu af þessu til að dreifa lengur.
Einhvers staðar á bak við allt þetta leynist sama meinið. Hugtakið
leikhús hefur oft óljósa merkingu. Víðast hvar er þjóðfélagsleg staða
leikhússins óákveðin, tilgangur þess og tilvist óskýr og brotakennd. Ymist
eltast leikhús við frægð, peninga, ólgandi tilfinningar, pólitísk áhrif eða
skemmtun. Leikarinn sjálfur er á valdi aðstæðna sem hann hefur ekki
minnstu áhrif á. Leikarar geta stundum virst afbrýðisamir og yfirborðs-
kenndir, en leikara sem vill ekki vinna hef ég ekki fyrirhitt. Það er löngunin
til að vinna sem gefur leikaranum styrk. Henni er það að þakka að
atvinnufólk getur skilið hvert annað hvaðan sem það ber að. En leikarinn
endurbætir ekki starf sitt einsamall. I leikhúsi sem þekkir hvorki hefð né
markmið er hann yfirleitt þolandinn, ekki gerandinn. Og þegar leikhúsið
kemst í alvarlega kreppu birtast sjúkdómseinkennin skýrast í list leikarans.
Það er ekki aðeins í leikhúsi með ónógan æfingartíma sem staða leikarans
er erfið. Söngvarar og jafnvel dansarar segja iðulega aldrei skilið við
kennara sína að fullu; hins vegar hafa leikarar sjaldnast neina hjálp við að
þroska hæfileika sína eftir að þeir hafa lokið námi. Verst er ástandið
vitaskuld í leikhúsi sem er rekið af einkaaðilum og ræður nýja leikara fyrir
hverja sýningu, en það er ekki heldur gott í leikhúsum með fast starfslið.
Þegar leikarinn er kominn í ákveðna stöðu í slíku leikhúsi hættir hann að
vinna heima. Ungur leikari, ómótaður og óþroskaður en með ríka mögu-
leika kemst tiltölulega fljótt að því hvað honum sé fært og þegar hann hefur
síðan sigrast á vissum byrjendaörðugleikum rennur upp fyrir honum að
hann hefur fengið starf sem hann ann og vinnur vel um leið og hann upp-
sker bæði peninga og hylli. Næsta skref hans á þroskabrautinni hlýtur að
verða það að víkka tjáningarsvið sitt og takast á við það sem í fyrstunni
sýnist óyfirstíganlegt. En því miður hefur hann þá engan tíma til slíks.
Vinir leikarans koma honum hér að litlu gagni, foreldrar hans hafa trúlega
lítinn skilning á list hans og umboðsmaður hans, sem vel kann að vera
skarpskyggn og velviljaður, hefur ekki það hlutverk að hafna girnilegum
tilboðum og aðstoða hann við að ná einhverju sem gæti ef til vill orðið enn
betra. Frami leikarans þarf alls ekki að haldast í hendur við listrænan vöxt
387