Tímarit Máls og menningar - 01.12.1999, Qupperneq 18

UNNUR KARLSDÓTTIR
mikið á sviði lista, stjórnmála eða vísinda. Óhjákvæmilega þurfti konu inn í
myndina. Rétta konan til að vera móðir komandi kynslóða væri þá dóttir
slíks manns gift álíka mannvitsbrekku og faðir hennar væri. Hún hefði að
sjálfsögðu þá einu köllun að eiga fjölda barna til að skila góðgenum ættar-
innar margfalt til komandi kynslóða. Þegar fyrirmyndarmaðurinn færi í
konuleit bar honum að hugsa fyrst og síðast um ábyrgð sína gagnvart ætt-
meið framtíðarinnar. í stað þess að falla fyrir fegurð konu eða efnahag átti
hann að huga að því hvort hún ætti efnilega frændur í föður- og móðurætt,
þar eð það væru arfberar ættarinnar sem kynfrumurnar geymdu er tengdust
og gætu sér afkvæmi, en ekki maðurinn og konan. Þau væru aðeins umbúðir
utan um arfberana. Hér á landi nefhdust hinir góðkynja m. a. gáfu- og dugn-
aðarmenn, þjóðnytjamenn, föðurlandsvinir og fyrirhyggjumenn.. ’’'kt fólk
kom, samkvæmt forskrift inni, úr hinum heilbrigðu og duglegu millist Jttum
og bændastétt. Þetta var hinn betri hluti mannkyns. En svo kom áhyggjuefn-
ið, þ.e. þeir úrkynjuðu. Þeir er hreinsa þyrfti úr stofni manna. Það var hinn
spilltari og lakari hluti þjóðar sem bjó í fátækrahverfum borganna og hlóð
niður börnum sem læknavísindin og góðgerðarstarfsemi bjargaði frá því að
deyja í æ meira mæli, að mati arfbótamanna. Úrkynja fólki fjölgaði því úr
hófi fram og ógnaði heilbrigði þjóðarlíkamans með sínum illkynja arfber-
um, boðuðu þeir. Á íslenskri tungu kallaðist slíkt fólk m.a. ónytjungar, aum-
ingjar, glæpamenn, saurlífismenn, skækjur, flökkumenn, ofdrykkjumenn,
flogaveikir, geðveikir, fáráðlingar og öreigalýður. Hina réttu yfirsýn yfir
þennan illgresisgarð höfðu síðan mannræktarsinnar, velgjörðamenn mann-
kyns og jarðyrkjumenn komandi kynslóða, eins og þeir voru nefndir í ís-
lenskum skrifum í byrjun aldarinnar.
Víkjum þá í stuttu máli að viðhorfum mannræktarmanna til erfðafræð-
innar. Hér er stiklað á stóru. Markmiðið er ekki að fjalla um einstakar hug-
myndir í sögulegu samhengi heldur gefa fólki kost á að hlusta eftir því hvort
og hvernig þær kallast á við umræðu samtímans um erfðavísindi. Það er
einkum bandarísk saga sem er heimildin af þeirri einföldu staðreynd að ís-
lensk arfbótastefna og erfðafræðin áttu ekki samleið í tíma hér á landi. Þetta
ætti þó ekki að koma að sök varðandi efnið því bandarísk viðhorf hafa sjald-
an verið okkur íslendingum mjög framandi.
í árdaga arfbótastefnu voru erfðafræðirannsóknir á byrjunarstigi og enn
lítið vitað hvernig erfðir mannsins gengu nákvæmlega fýrir sig, hvað þá
hvort eða hvernig eiginleikar eða sjúkdómar erfðust. Það sló arfbótasinna þó
ekki út af laginu. Það nægði þeim að gefa sér að einhvern veginn erfðust eig-
inleikar. Augljósustu sönnunina fýrir því sögðu þeir liggja í skiptingu manna
í sjúka og heilbrigða, gáfumenn og greindarskerta, ríka og fátæka. Þeir gengu
16
www.mm.is
TMM 1999:4